مشاغل سنتی جهرمی ها

ملکی دوزی:

شهرستان جهرم در صنعت گیوه دوزی از پیشینه ای قدیمی برخوردار بوده و فرآورده این صنعت در شهرستان جهرم به (ملکی که کاهی ملکین هم تلفظ می شود) معروف است.

مشاغل سنتی جهرمی ها

سفال سازی یا (کوزه گری )

در واقع این حرفه سفال گری است اما مردم جهرم از باب تغلیب به آن کوزه گری می گفتند 

سفال سازی هنری است قدیمی و جهانی .

خاک رس که ماده اولیه کوزه گری است تقریبا در هر کشوری یافت می شود و وقتی که بشر اولیه زندگی شکار ورزی خود را تبدیل به دامداری و کشاورزی کرد کوزه ها و سفالینه ها بوجود آمد. تاریخ سفالینه سازی ایرانی به هزاره های چهارم قبل از میلاد مسیح می رسد . در آن زمان بیشتر مردم دوره نوسنگی یک نوع زندگی کشاورزی و روستایی اختیار کرده و در ساختن چهره های گوناگون سفالینه ها برای کار های روزانه و امر مذهبی توفیق یافته بودند تعداد کمی از کشور ها که در این مرحله به اوج خود رسیده و توانسته اند مدتی طولانی این صنعت را باقی نگه دارند ؛ معروفترین این کشورها چین و ایران است.

جهرم هم  نیز از دیر باز ، برای تهیه عنواع ظرف و ظروف مراکز تولید این گونه فراورده ها بود و عده ای  دست اندر کاراین صنعت بود ه اند.

اکثر کوزه گران جهرم در حومه شهر به سمت محله چهارطاقی ( کوی شهید سحر خیز) و یر سر تپه خاکی به نام تُل بندری ها ساکن بوده اندو دلیل بنا کردن کوزه گرخانه در این محل این بوده که به محل خاکبرداری معدن خاک رس نزدیک باشند .

شاید تا سی سال قبل بالغ بر ده نفر مشغول این حرفه بوده و نیازهای مردم را تأمین می کردند .

با توجه به منسوخ شدن استفاده مردم از ظروف گلین در بسیاری از شهرها ، اما باز این صنعت به شیوه ای دیگر البته نه کاربردی بلکه تزیینی ؛ از قبیل ساخت انواع و اقسام کاسه ها و ظروف و مجسمه ها و حتی فواره های تزیینی و ... ادامه دارد که با کمال تأسف این جایگزینی در جهرم با وجود سلیقه های متعالی تحقق پیدا نکرده.

اما شیوه سفالگری

سفالگران ابتدا خاک رس مورد نیاز خود را تهیه می کنند سپس کلوخ ها را با کوبیدن خُرد نموده و بعد از غربال کردن،  آب زدن خاک ، لگد کردن گل ، چنگ زدن و اضافه کردن آب ، آن را ورز می دهند . ورز دادن یکی از مهم ترین کارهای مقدماتی سفالگری است و سفالگر بدون استفاده از گل ورز داده شده نتیجه مطلوبی از کار خود نمی گیرد . آنگاه مرحله خواباندن گل سفالگری است که از مهمترین نکاتی است که سفالگران باید بدان توجه کنند و همین قسمت است که اثر سفالگر را از تولیدات ماشینی متمایز می سازد . پس از مخلوط کردن آب و خاک ، خواباندن گل یا عمل آوردن آن باعث افزایش کار آیی گل می شود و تاثیر زمان، روی گل برای مهیا شدن آن غیر قابل انکار است . در این مرحله آب آهسته و به مرور زمان در زرات گل نفوذ می کند . این کار که چند روزپس از مخلوط کردن آب و خاک صورت می کیرد در عمل باکتری ها بسیار موثر است و بویژه اگر گل مرطوب در جای گرم نگهداری شود بهترین محیط برای رشد باکتری هاست . این باکتری ها در ایجاد مواد اسیدی که باعث انعطاف پذیری گل می شوند و نقش اساسی دارند . با افزون مقداری گل قدیمی به گل جدید می توان پرورش باکتری را تسریع کرد. بعضی از سفالگران سنتی برای این منظور مقداری سرکه به گل می افزایند . افزودن مقدار کمی نشاسه نیز همین اثر را دارد ؛ زیرا مواد مورد نیاز رشد را تامین می کند. پس از مدت 2 هفته که از خواباندن گل  گذشت ، تغییرات شیمیایی در آن اتفاق افتاده و گل سفت کارآتر شده است. آمادگی گل را میتوان از بوی مخصوص آن تشخیص داد . آنگاه سفالگر مقداری از گل را بر چرخ سفالگری گذارده و با آن ظرفی دلخواه را درست می کند و در هوای آزاد قرار داده تا مقداری از آب آن تبخیر شود و هنگامی که حرارت کوره به صد درجه رسید سفالگر ظروف را در کوره گذاشته و بعد از پخت کامل سفال آن را برای فروش عرضه می دارد.

صنعت گران سفالگر شهر جهرم  در زمانهای پیشین با گل کوزه گری ، گلدان، لگن، قُلک،قلیان و سر قلیان، آفتابه (لولهین) ، کاسه ، لیوان ، خُمره ، دیزی و و حتی اسباب بازی کودکان و ....  می ساختند و لعاب می دادند . امروزه  دیگر اثری از آن کوزه گران و هنرمندان سفال کار و جود ندارد و شاید آخرین سفالگر جهرم که هنوز هم گاه گاهی دستی بر آتش سفال گری قرار می دهد مشتی امر الله گلچین باشد. 

مشاغل جهرمی ها در قدیم

نمد مالی:

تاریخچه بافندگی و تولید زیرانداز در جهرم به صدها سال قبل بر می گردد و این خته قبل از صنعت کشاورزی صنعت فرش بافی دارای قدمتی دیرین است که نمد مالی به عنوان یک زیر انداز بخشی از این صنعت محسوب می شده و بعضا در مناطق روستایی خصو صا در روستا های یرج و مانیان و هکان رواج بیشتری داشته .

تولید نمد شاید یکی از ابتدایی ترین اشکال استفاده از پشم برای ساخت زیر انداز باشد. تولید این زیر انداز از همان ابتدا بیشتر در مناطق پرورش دام و تولید پشم به خصوص مناطق خشک و سردتر منطقه مرسوم بوده است .

نمد با ایجاد فشار ، رطوبت و حرارت درست می شود. ساختن نمد بر اساس دو خاصیت پشم است ،  یکی خاصیت  جعد یابی و دیگری پوسته ای شدن .

وقتی که پشم در حرارت مر طوب مجعد شده و الیاف آن در هم می روند پوسته ها نمی گذارند الیاف دوباره از هم باز شوند این به هم پیچیدگی ، نسج نا منظمی درست می کند که اگر ترکیبات نمد سازی مثل خاک نمد را به آن بیافزایند محکم تر می شود . و نمد مالی و پیوستگی الیاف را تسریع می کند . 

مراحل تولید نمد بدین گونه است که پرز الیاف پشم به علت قرار گرفتن در محیط آب گرم و صابون از هم باز شده و در اثر مالش و فشار دوباره در هم فرو می روند و بافتی متراکم به وجود می آورند که رطوبت و سرما را به سختی از خود عبور می دهد . زیر اندازهای بزرگ ، کف پوش چادرها و.... را بدین صورت درست می کنند که ابتدا پشم ها را بر طبق نقشه بر روی زمین پهن کرده و آب صابون روی آن می پاشند و بعد نمد مال برای درگیر شدن پشم ها به یکدیگر (پشم گرفتن) روی آن راه می رود و اغلب چند نفر نمد مال با پای برهنه و در کنار هم روی نمد کار می کنند و بعد با دست های خود با نظم و ترتیب خاصی همراه با زمزمه آواز به صورت هماهنگ عمل نمد مالی را انجام می دهند . هنگامی که پشم ها کمی فشرده شد توی کرباس یا حصیر لوله کرده و در جوی طویلی فرو کرده و زیر آن را گرم می کنند. چند نفر مرد روی این لوله راه می روند و در حالی که به چوبی که بلندی آن تا کمر آن ها می رسد تکیه داده اند آن را با پای خود می گردانند . مالش نمد های بزرگ چند ساعت طول می کشد تا اینکه خوب به هم فشرده شود . برای گل انداختن نمد ها قبل از نمد مالی پشم را رنگ می کنند اولین مرحله نمد مالی را با یک رنگ انجام می دهند ، آن گاه لوله را باز کرده و طبق نقشه تزیینی که دارند پشم های رنگی مختلف را به صورت نقوش مختلف بر روی نمد پیاده می کنند بعد نمد مالی را ادامه می دهند به طوری که گل و آرایش جزو قسمت پیوسته نمد می شود .

البته نمد مالی به ساخت زیرانداز نمدی منحصر نبوده و از نمد کلاه و ... ساخته می شده .

مشاغل قدیم جهرمی ها 

لوده بافي

لوده در لفظ جهرمی ها به معني سبد بزرگي است كه براي محل ميوه  و دها مورد دیگر استفاده مي شود . لوده بافي كه در گذشته جزء مشاغل شهر و روستا بوده و از جمله صنايع دستي اي مي باشد كه از طريق آن گروهی از مردم به امرار معاش مي پرداختند . در حال حاضر دیگر کسی به اين حرفه لوده بافي مشغول نیستند .

لوده ها از به هم بافتن چند تركه ( چوب ) ايجاد مي شوند .معمولا ترکه های استفاده شده در لوده ترکه انار یا بادام کوهی (جرگه یا علوک) بوده.

 اين لوده ها چنان بافته مي شوند كه چندين برابر استحكام چوبي كه با آن بافته مي شود استحكام دارد و از نظر زيبايي نيز شكل هندسي متفاوتي دارد كه بر زيبايي آن افزوده است . ابتدا شاخه های بلند درخت انار را به صورت دسته هاي بزرگ چيده و به حجره هايشان مي آوردند .

ابتدا برگ ها را از تركه ها جدا مي كنندو در حالي كه هنوز چوب ها نرم هستند ، مشغول به بافتن يك لوده ( سبد ) مي شوند . محصولات تهیه شده از چوب انار و جرگه عبارت بوده از خود لوده که به صورت دوتایی و به جای خورجین (پالان) بر روی پشت الاغ سوار می کردند و مخروطی شکل بوده ، سر بریزه ای ، دمکش ، سبد برای نگهداری نان و ده ها فراورده دیگر .