مقايسه رشد مساجد و مدارس

قبل و بعد از انقلاب اسلامي در جهرم

محمد عباس زاده جهرمی

چکیده

مسجد در آيين اسلام جايگاهي منحصر به فرد و متعالي دارد، به گونه‌اي كه نمي‌توان نقش مهم آن را با مكان ديگري مقایسه کرد. علاوه بر این مسأله، توجه مضاعف به اين مکان ممتاز به منظور نيل به اهداف انقلاب اسلامي ضروري به نظر مي‌رسد:

• مسجد به جهت رویکرد اسلامی‌اش در پيدايش انقلاب، پيروزي و پیشبرد اهداف آن، و در دوره‌ی دفاع مقدس نقش مهمي ايفا كرده است.

• جهرم شهري مذهبي و ملقب به دارالمؤمنين است، بنابراين براي حفظ و تعالي پيشينه‌ي اسلامي و مذهبي شهر باید به نقش مساجد توجه بیشتری شود.

محور این مقاله توجه به ساخت مسجد قبل و بعد از انقلاب اسلامي در شهر جهرم و مقايسه‌ي آن با رشد مدارس در اين زمان است.

گرچه به لطف خداوند رشد مدارس در اين مدت سي و اندي سال، چشمگیر بوده و در این زمینه تلاش‌های بسياري انجام شده است، متأسفانه به نظر مي‌رسد متناسب با رشد جمعيت شهر و توسعه‌ي عمراني آن، به رشد مساجد، توجه درخور نشده است.

كليدواژه: مسجد، مدارس، انقلاب، اسلامی، جهرم.

مقدمه

اسلام در انقلاب اسلامي، از ابتدا به عنوان ركني حصين و پايه‌اي اساسي به شمار مي‌رفته است. اين انقلاب اگر بخواهد از مسير خود منحرف نشود و به آرمان‌هاي مدّ نظر خود دست يابد، لازم است براي تعالي اركان خود برنامه داشته باشد و از انحراف آنها غافل نماند. مسجد از صدر اسلام هميشه مركز جنبش‌ها و حركت‌هاى اسلامى بوده است. مساجد كانون تبليغات اسلامى بوده و حركت قواى اسلامى براى سركوبى كفار از مسجد آغاز مي‌شده است.

جهرم شهري است كه صبغه‌ي اسلامي آن از دوران گذشته آوازه‌ي روزگار بوده است. سابقه‌ي اقامه‌ي نماز جمعه در اين شهر بيش از صد سال است. جهرم با كشف حجابِ رضاخان، به شدت مقابله كرده است، در انقلاب مشروطه، اثري نيك از خود به يادگار گذاشته است، حكومت اسلامي را قبل از حضرت امام خميني (ره)، با زعامت مرجع بزرگ آيت الله العظمي حاج سيد عبد الحسين نجفي لاري (ره) تجربه كرده است.

به تبع در آغاز شكل گيري نهضت حضرت امام خمینی (ره)، پابه‌پاي شهرهاي انقلابي به خواسته‌هاي امام از سال 1342 لبيك گفته است. مرجعيت حضرت امام خمینی (ره) را با كمال شهامت پذيرفت و يكي از كانون‌هاي تبليغ براي آن به حساب آمد. با قانون رفع حجاب در مدارس به خوبي مقابله كرد، به گونه‌اي كه دستگاه از الزامي بودن آن دست برداشت. حضور شاه و ايادي سرسپرده‌ي او را در اين شهر نپذيرفت.

با اوج‌گيري انقلاب اسلامي به گونه‌اي، رژيم پهلوي را به ستوه آورد كه افتخارات مختلفي را براي خود به ارمغان گذاشت. چهلم شهداي تبريز را پاس داشت، شهدا و جانبازان زيادي را فداي انقلاب كرد و حكومت طاغوت را وادار کرد تا حکومت نظامي را به جهرم بکشاند.

پس از پيروزي انقلاب اسلامي در بحران‌هاي مختلف، ياري قوي براي حفظ و تقويت نظام اسلامي بوده است. از غائله‌ي كردستان گرفته تا جنگ تحميلي و... حضوري فعال و پررنگ از خود به يادگار گذاشته است. بدين جهت رهبر معظم انقلاب اسلامي حضرت آيت الله العظمی خامنه‌اي -مدظله العالی- مدال پرافتخار دارالمؤمنيني را عنواني با مسمي براي قبل و بعد از انقلاب اسلامي اين خطه دانستند:

«غير از اطلاعاتي كه خود من از جهرم و گذشته آن داشتم، گزارش‌هايي هم از شهر جهرم جمع‌آوري كردند و به من ارائه دادند. با افراد متعددي تماس گرفتند و گوشه و كنار شهر سركشيدند، مسائل بسياري را دانستند و به من ارائه دادند، آنچه كه من استنتاج كردم و مي‌كنم از اين گزارش، اين است كه جهرم، همچنان دارالمؤمنين است.»

ضرورت توجه به مسجد در جامعه‌ي اسلامي و دار المؤمنين

نمي‌توان از فرد با ايمان و جامعه‌اي كه ايمان را سرلوحه‌ي خود قرار داده است، کم توجهی به مسجد را پذيرفت. طبق صريح آيه‌ي كريمه‌ي قرآن، لازمه‌ي ايمان توجه، به مسجد و آباد كردن آن است.

« إِنَّما يَعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَى الزَّكاةَ وَ لَمْ يَخْشَ إِلاَّ اللَّهَ فَعَسى‏ أُولئِكَ أَنْ يَكُونُوا مِنَ الْمُهْتَدينَ» (توبه/18)

« مسجدهاى خدا را تنها كسى تعمير مى‏كند كه به خدا و روز جزا ايمان داشته و نماز به پا دارد و زكات دهد، و جز از خدا نترسد، ايشان‌اند كه اميد است كه از راه يافتگان باشند»

آیه‌ی فوق به صورت قضيه‌اي شرطي بیان شده، لذا مفهوم آن، این است كه فرد يا جامعه‌ي بي‌اعتنا به عمران، آبادي و تعالي مسجد، نمي‌توانند عنوان ايمان و دارالمؤمنين را براي خود تداوم بخشند. بنابراين شهري كه مي‌خواهد عنوان دارالمؤمنيني را براي خود نگه‌دارد، لازم است در این زمینه توجهی ويژه داشته باشد.

شرائط ذكر شده در آيه‌ي فوق، شرائط توليت و هيأت امناي مساجد است و اين افراد، لازم است به اين شرائط مزين نمايند. توجه به اين نكته لازم است كه عمران مسجد صرفاً به عمران ساختمان و تأسيسات آن نيست، بلكه اين گونه امور، حداقل عمران مسجد محسوب مي‌شوند.

حضرت امام خميني (ره) در خصوص توجه به مسجد مي‌فرمايند:

شما كه از اهالى مسجد و از علماى مساجد هستيد، بايد از پيغمبر اسلام (ص) و اصحاب آن سَروَر، پيروى كنيد و مساجد را محلي براى تبليغ اسلام، حركت اسلامي، تأييد مستضعفين در مقابل مستكبرين و قطع ايادى شرك و كفر قرار بدهيد.

قدم اول براي عمران معنوي و تعالي دين در كشور عمران و آبادي مساجد است، لذا وقتي قبل از پيروزي انقلاب اسلامي از فعاليت بهائي‌ها در قائم شهر به حضرت امام (ره) شكايت مي‌كنند. امام از آنها مي‌خواهد كه فعلاً كارى با آنها نداشته باشيد، هر چه مى‏توانيد جوانان را به مسجد دعوت كنيد و جريان دين اسلام را به آنها تلقين نماييد.

ويژگي‌هاي مسجد آرماني اسلامي

در اسلام به بناي مسجد، اهميت بسزايي داده شده است، به نحوي كه اگر سنگ بناي مسجدي براي مخالفت با اسلام، ايجاد دو دستگي، مكاني براي ترويج عقايد باطل باشد، خداوند به تخريب آن امر مي‌كند. (توبه/107)

علامه طباطبائي (ره) در ذيل آيه‌ي فوق، علت نام‌گذاري اين مسجد به ضرار اين دانسته كه هدف منافقين از ساخت اين مسجد، ضرر رساندن به مسلمين بوده است.

برخي از ويژگي‌هاي مسجد آرماني اسلام عبارتند از:

1- مسجد، محور جنگ و مبارزه با دشمن است.

مسجد، در صدر اسلام، مركز تجهیز لشکر و سپاه بوده است.

محراب يعنى: مكان حرب و جنگ. جنگ، گاهي با دشمن بيروني و طاغوت است و گاهي با شيطان و دشمن دروني است. سنگر مقدم هر دو نوع جبهه و جهاد، مسجد است، دشمن هميشه درصد بوده است تا اين سنگر را به تصرف خود درآورد. مسلمانان هم اگر بخواهند در نزاع با دشمن پيروز و سربلند باشند، بايستي اين سنگر را حفظ و تقويت كنند.

امام راحل مي‌فرمايند:

«اين مسجدها را سنگر قرار بدهيد براى اسلام. در صدر اسلام، از اين مسجدها همه چيز بيرون مى‏رفت؛ مسجد محل قضاوت بود، مسجد محل چه بود، مسجد محل بسيج بود. بسيج سپاه بود، اين مسجدها را بايد شما محكم نگه داريد. نگويند به شما كه ديگر مسجد مى‏خواهيم چه كنيم؛ ما انقلاب كرديم؛ ما انقلاب كرديم مسجد درست كنيم. ما براى خدا انقلاب كرديم. شما، ملت ما انقلاب كرده است و از زبان ملت است كه «جمهورى اسلامى». جمهورى اسلامى بايد همه چيزش اسلامى باشد. اين مساجد سنگرهاى اسلام است. محراب محل حرب است. اينها سنگرند براى اسلام. حفظ كنيد اينها را. گول نخوريد از اين اشخاصى كه مى‏خواهند بازى بدهند كه «آقا شما چكار داريد به اين كارها، دارند خودشان مى‏كنند!»

يكي از زيباترين هنرهاي حضرت امام خمینی (ره) به صحنه آوردن جوانان و مساجد با طرح شجره‌اي زيبا و مقتدر، به نام بسيج بوده است كه انصافاً ثمره و نتيجه‌هاي بسيار زيادي از خود (به خصوص در زمان دفاع مقدس) به ارمغان گذاشته است. اين كانون در زمان جنگ مسلحانه، محور مبارزه‌ي نظامي بوده است و در زمان شبيخون و ناتوي فرهنگي، محور مبارزه‌ي فرهنگي خواهد بود.

2- مسجد، محور قضاوت حاكمِ عادل است.

پيامبر اكرم (ص) در مدينه، در مسجد قضاوت مي‌كرده است. اميرالمؤمنين (ع) در مسجد كوفه، در محلي به نام دكه القضا، قضاوت مي‌كرده است و به شريح قاضي كه در خانه قضاوت مي‌كرده، مي‌فرموده: شأن قضاوت را پايين نياور، به مسجد بيا و قضاوت كن.

البته در خصوص قضاوت در مسجد نظریات، مختلف است، برخي قائلند كه قضاوت در مسجد كراهت دارد و براي پيامبر (ص) و اهل بيت (ع) قضاوت در مسجد اولي است.

3- مسجد، محور حكومت حاكم است.

يكي از تفاوت‌هاي مسجد با كليسا اين است كه كليسا صرفاً به رابطه‌ي فردى بين افراد و خداى تبارك و تعالى مي‌پردازد اما مسجد از زمان رسول خدا -صلى اللَّه عليه و آله و سلم- و حتی در زمان خلفا، مركز سياست اسلام بوده است. در اسلام، شالوده و اساس تدبير ممالك در مسجد بنيان نهاده مى‏شود.

از منبر مسجد بوده كه خطبه‏هاى سازنده و سياسى از گذشته تاكنون به گوش مي‌رسيده و مردم را به حركت واداشته است. در خطبه‌هاي نماز جمعه، آگاهي‌هاي سياسي مردم در هر هفته تقويت پيدا مي‌كرده و جامعه‌ را به سمت تعالي سياسي و معنوي سوق مي‌داده است.

4- گرچه مسجد محور سياست است اما نبايد به محلي براي دنياطلبي تبديل شود

«وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ مَنَعَ مَساجِدَ اللَّهِ أَنْ يُذْكَرَ فيهَا اسْمُهُ وَ سَعى‏ في‏ خَرابِها أُولئِكَ ما كانَ لَهُمْ أَنْ يَدْخُلُوها إِلاَّ خائِفينَ لَهُمْ فِي الدُّنْيا خِزْيٌ وَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذابٌ عَظيمٌ» (بقره/114)

«و كيست ستمكارتر از كسى كه مردم را از مساجد خدا و اينكه نام خدا در آنها برده شود جلوگيرى نموده در خرابى آنها كوشش مى‏كنند اينها ديگر نبايد داخل مساجد شوند مگر با ترس. اينها در دنيا خوارى و در آخرت عذابى بزرگ دارند.»

پيامبر اكرم -صلى اللَّه عليه و سلّم- مي‌فرمايند:

«يأتي في آخر الزمان أناس من أمتي يأتون المساجد يقعدون فيها حلقاً ذكرهم الدنيا وحب الدنيا لا تجالسوهم، فليس للَّه بهم حاجة»

در آخرالزمان گروهي از امت من خواهند آمد كه به مساجد مي‌آيند و دور هم مي‌‌نشينند در حالي كه كلام آنها دنيا و دوستي دنياست، از مجلس آنان برحذر باشيد.

5- رعايت آداب مسجد

در اسلام براي حفظ شأن و جايگاه مسجد احكام و آداب مختلفي وضع شده كه برخي احكام مختص مساجد خاصي چون مسجد الحرام، مسجد النبي و... است. برخي از احكام و آداب عمومي مساجد عبارتند از:

• بي‌احترامي به مسجد حرام است و بايستي از كاري كه عرفاً مصداق بي‌احترامي به آن محسوب شود، احتراز كرد. بنابراين اگر ريختن آب دهان و آب بيني در مسجد مصداق بي‌احترامي به آن محسوب شود، حرام يا مكروه است.
• نجس كردن مسجد، حرام است و تطهير آن در صورت نجاست، واجب فوري است.
• فردي كه غذا يا آشاميدني كه بوي زننده دارد بخورد، كراهت دارد در مسجد حاضر شود.
• پرهيز از خوابيدن (مگر به ضرورت)، و پرهیز از صحبت معامله و امور دنيوي.
• بالا بردن صدا در مسجد جايز نيست.
• دفن ميت در مسجد جايز نيست.
• فرد جنب، حق سكونت در مسجد ندارد.

6- نقش امام جماعت مسجد

حضرت امام خميني (ره) در اين خصوص مي‌فرمايد:

وقتي پيغمبر اكرم (ص) مى‏فرمايد: سوره‌ی هود پيرم كرد؛ براى اين كه خداوند، استقامت امت را به عهده‌ی من گذاشته‏اند، اين يك چيز بزرگى است. استقامت هر مسجدى و اهل هر مسجدى به عهده‌ی امام مسجد است. استقامت هر شنونده‏اى به عهده‌ی گوينده است. گوينده‏ها بايد مستقيم باشند تا بتوانند مستقيم كنند. ائمه‌ی جماعت بايد مستقيم باشند تا بتوانند ديگران را مستقيم كنند. بنابراين، ما بايد وظيفه‌ی خودمان را كه بزرگترين وظيفه است، بدانيم. و بعد از اينكه مطلبمان حق است، در اين مطلب حق، مستقيم باشيم. ... در مقابل باطل ايستاده‏ايد؛ استقامت مى‏خواهد. تا استقامت در كار نباشد، نمى‏توانيد به پيروزى نهايى برسيد.‏

بنابراين براي رسيدن به اهداف مد نظر انقلاب اسلامي بايستي از توجه به جايگاه مسجد و نقش آن غفلت نشود.

مقايسه‌ي آمار رشد مدارس جهرم قبل و بعد از انقلاب اسلامي

جمعيت شهرستان جهرم در سال 1345 طبق آمار فرمانداري، 84030 نفر بوده كه از اين تعداد 38236 نفر در شهر زندگي مي‌كرده‌اند. در اين ايام تعداد مدارس شهرستان 66 مدرسه -مركب از 60 دبستان و 6 دبيرستان- بوده است.

در آذرماه سال 1350 تعداد دانش‌آموزان دبستاني شهرستان 10321 نفر كه در 53  مدرسه‌ي ابتدايي مشغول به تحصيل بوده‌اند. تعداد دانش‌آموزان راهنمايي ارائه نشده و تعداد مدارس راهنمائي 10 مدرسه بوده است. تعداد 5733 نفر هم در 7 دبيرستان و دانشسراي شهرستان مشغول به تحصيل بوده‌اند.

از آمار فوق چنين برمي‌آيد كه به طور ميانگين براي هر 195 دانش‌آموز دبستاني، يك  دبستان و براي هر 819 دبيرستاني، يك دبيرستان وجود داشته است. البته آمار فوق مربوط به كل شهرستان است.

طبق آمار ارائه شده توسط آموزش و پرورش، تعداد مدارس ابتدايي شهرستان منهاي شهر خفر- كه قبل از انقلاب جزو آمار جهرم بوده است- 144مدرسه براي 9964 دانش‌آموز است، يعني براي هر 70 نفر يك دبستان وجود داشته، كه البته برخي از آنها بدون استفاده كنار گذاشته شده است.

61 مدرسه‌ي راهنمايي براي 6894 محصل اين دوره وجود دارد كه به طور ميانگين براي هر 113 نفر يك مدرسه خواهد شد.

هم چنين 54 دبيرستان، هنرستان و كارودانش براي حدود 7591 دانش‌آموز اين مقاطع وجود دارد. يعني به طور ميانگين براي هر 140 نفر يك دبيرستان قرار داده شده است.

مقايسه‌ي آمار فوق از رشد خوب تعداد مدارس در سطح شهرستان خبر مي‌دهد كه البته نيازهاي ديگر مدارس - مثل نوسازي، تجهيز و امثال آن- در جاي خود بايستي مد نظر قرار گيرد.

مقایسه‌ی آمار رشد مساجد جهرم قبل و بعد از انقلاب اسلامي

جمعيت شهري شهرستان جهرم در سال 1355 طبق آمار فرمانداري، 48530 نفر است. در اين ايام تعداد مساجد شهر، 36 مسجد بوده، يعني تقريبا براي هر 1340 نفر يك مسجد وجود داشته است. روشن است كه اين تعداد مسجد جواب‌گوي نياز جمعيت شهر نبوده است.

جمعيت شهر در سال 1385 به 105285 می‌رسد و طبق آمار فوق، 56755 نفر رشد پيدا مي‌كند. تعداد مساجد در اين دوران، طبق آمار سازمان تبليغات اسلامي به حدود 52 مسجد رشد پيدا مي‌كند، يعني تقريبا براي هر 2060 نفر، يك مسجد خواهد بود. اين وضعيت نسبت به حالت قبل از پيروزي انقلاب اسلامی، بحراني‌تر است. لذا اين حقيقت تلخ، توجه مضاعف مسؤلين امر را طلب مي‌كند.

به عبارت ديگر در حالي كه جمعيت شهر به بيش از دو برابر و 216 درصد رشد پيدا كرده، مساجد  شهر تنها 144درصد رشد داشته است.

نتيجه

جهرم به فرمايش رهبر معظم انقلاب، دارالمؤمنين بوده و هست. حفظ اين لقب، توجه مضاعف مسؤلين را به نيازهاي شهرستان طلب مي‌كند. مسجد مكاني است كه اهميت جايگاه و نقش آن بر كمتر مسلماني پوشيده است.

مقايسه‌ي آمار تعداد مساجد و مدارس اين نتيجه را مي‌دهد كه گرچه پس ازپيروزي انقلاب اسلامي براي رشد مدارس زحمات بسياري كشيده شده و رشد تعداد مدارس به نسبت جمعيت چشمگير بوده است اما متأسفانه متناسب با رشد جمعيت شهر و توسعه‌ي عمراني شهر، به توسعه و رشد تعداد مساجد، توجه نشده است. جبران اين نقيصه، همت و تلاش مضاعف مسؤلين ذي‌ربط را طلب مي‌كند تا انشاءالله در سايه‌ي الطاف الهي رشد همه‌جانبه‌ي شهر تحقق پيدا كند.

لازم به ذکر است که هدف از این تحقیق انکار جایگاه مدارس و لزوم تلاش برای رشد آن نیست، بلکه توجه دادن مردم خیر و مسئولین به جایگاه سازنده و متعالی مساجد در کنار مدارس است. 

 منابع

1. آمار جمعيت شهر از فرمانداري.
2. آمار مدارس از اداره آموزش و پرورش جهرم.
3. آمار مساجد شهرستان از سازمان تبليغات اسلامي.
4. الشعيري، تاج الدين، جامع‏الأخبار، قم: دارالرضي للنشر، 1405ق.
5. الكراجكي، ابوالفتوح، معدن‏الجواهر، تهران: المكتبه المرتضويه، 1394ق. 
6. بيانات حضرت آيت الله خامنه‌اي در جهرم.
7. خمینی، سید روح الله، صحيفه امام، ج1 و 4، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، بی‌تا.
8. طباطبائي، محمد حسين، تفسير الميزان، ج9، ترجمه سيد محمد باقر موسوى همدانى، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسين حوزه علميه قم‏، 1374، چاپ پنجم.
9. طوفان، جلال، شهرستان جهرم، شيراز: انتشارات كوشا، 1381، چاپ سوم.
10. قرائتي، محسن، تفسیر نور، ج5، تهران: مركز فرهنگى درسهايى از قرآن‏، 1383، چاپ يازدهم.
11. مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار عليهم السلام، ج59، بیروت: مؤسسه الوفاء، 1404ق.
12. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج5، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1374.
13. يزدى، سيد محمد كاظم بن عبد العظيم طباطبائى، عروه الوثقي، ج1، بيروت: مؤسسة الأعلمي للمطبوعات‏، 1409ق، چاپ دوم.