معرفی و بررسی کتاب شناسی توصیفی-آماری اثرآفرینان جهرم

در دهه ی سوم پس از انقلاب اسلامی(1380 -1389)

فاطمه تسلیم جهرمی

چکیده

جهرم یکی از شهرهای فعال فرهنگی و علمی به شمار می‌آید. در این راستا میزان کتب تألیفی در سطح شهرستان نیز می‌تواند یکی از شاخص‌های مهم در شناخت رشد و پیشرفت باشد.

این پژوهش به بررسی آثار تألیف شده و در دست انتشار از مؤلفان جهرمی می‌پردازد؛ به این صورت که ضمن معرفی نویسندگان و شاعران جهرمی یا ساکن جهرم و آثار ایشان طی سال های1380 تا 1389 برابر ضوابط اعلام شده در روش تحقیق و جامعه‌ی آماری آثار ایشان، طبقه بندی می‌شود. هدف از این تحقیق بررسی کتاب شناسی توصیفی و آماری اشخاص و آثار می‌باشد.

روش تحقیق نیز بر اساس منابع کتابخانه‌ای، الکترونیک و پژوهش های میدانی بوده است.

کلیدواژه: جهرم، نویسندگان، کتاب شناسی، دهه80.

مقدمه

چنان که می دانیم حوادث و رویدادهای اجتماعی و سیاسی، موتور تغییر و تحول جامعه هستند.در این راستا شکی نیست که انقلاب شکوهمند اسلامی به عنوان یکی از مهم‌ترین محرک های اجتماعی و سیاسی در تاریخ ایران، با دستاوردهای متعدد اقتصادی، نظامی، اجتماعی، فرهنگی و پژوهشی همراه بوده است. که یکی از آنها، رشد بی‌سابقه و غیرقابل مقایسه‌ی کتب تألیفی علمی و ادبی نسبت به سالهای پیش از انقلاب است.

در راستای این رشد و پیشرفت در سراسرمیهن اسلامی، جهرم نیز از این توسعه بی بهره نمانده است و با مقایسه ای سطحی می توان متوجه تفاوت محسوس بین این دو دوره گردید.آمار پذیرفته شدگان در دانشگاه ها به ویژه دانشگاه های دولتی، رتبه های درخشان علمی، برگزیدگان بی شمار آزمون های علمی و پژوهشی، کنکور والمپیادها، رشد و توسعه دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی،افتتاح پژوهشکده‌ها وبنیادهای علمی،فعال شدن ناشران محلی و گسترش مراکز فرهنگی، از جمله بارزترین نمادها و شاخصه های رشد و توسعه‌ی فرهنگی به شمار می روند. چنان که یاد شد،آمار آثار علمی وادبی نیز یکی از شاخصه های این پیشرفت به حساب می آیند.

یکی از تحقیقاتی که اخیراً در این راستا صورت گرفته و به صورت کتاب در دست انتشار است، کتاب شناسی توصیفی-آماری ازکتابهای چاپی نویسندگان وشاعران جهرم دردهه‌ی سوم پس از انقلاب اسلامی (1380-1389) است که ضمن گردآوری عناوین کتب و نویسندگان، طبقه بندی نیز از آنها انجام داده است؛ بنابراین در این پژوهش، به اختصار، ضمن معرفی این اثر، به برخی از ویژگی های این پژوهش نیز اشاره شده و ضمن تحلیل و طبقه بندی آثار نویسندگان و شاعران جهرم در این دهه و کتاب شناسی آماری این تألیفات، برخی نتایج حاصل از این تحقیق نیز بیان شده است.

1- شهرستان جهرم

شهرستان جهرم در 190 کيلومتري جنوب غربي شيراز، در جلگه‌ای پوشيده از درختان نخل و مرکبات قرار دارد و با 5229 کيلومتر مربع وسعت، 5/4 درصد از کل مساحت استان را به خود اختصاص داده و دارای جمعيتي نزدیک به 300000 است.شهرستان جهرم از شمال به شيراز و فسا، از غرب به فيروزآباد، از جنوب به لارستان و از شرق به داراب و فسا محدود و داراي چهار بخش مرکزي، خفر، سيمکان و کرديان ،5 شهر و 398 روستا است.

بناي شهرجهرم را به «هماي» دختر بهمن فرزند اسفنديار پادشاه اساطيري ايران نسبت مي‌دهند. به روايت تاریخ، اين شهر پانصد سال پيش از ميلاد مسيح توسط اردشير اول، پنجمين پادشاه هخامنشي بنا شد و در دوره‌ي هخامنشي و ساساني مرکز اقامت شاه‌زادگان بود. درشاهنامه‌ي فردوسي نيز از جهرم به عنوان شهري آباد در آن دوران سخن رفته است.

2-معرفی کتاب شناسی آماری-توصیفی اثرآفرینان جهرم در دهه ی سوم پس از انقلاب اسلامی

الف)هدف و ضرورت انجام تحقيق

هدف ازانجام این تحقیق،شناسایی پدیدآوران کتاب در شهرستان جهرم در دهه‌ی 80 است.پس از کتاب «اثرآفرینان جهرم» که اثرآفرینان جهرم را تا سال 1384معرفی کرده است، ضرورت تحقیق دیگری را در جهت تکمیل این اثر تا روزگار حاضر، ایجاب می سازد اما سایر اهداف این تحقیق عبارتند از:

الف) بالا بردن سطح آگاهی و فرهنگ.

ب) شناخت آثار دوره ی سوم پس از انقلاب اسلامی در جهرم.

ج) شناخت نیازهای علمی، فرهنگی، اجتماعی و... در توسعه جهرم.

د) ایجاد و تقویت ارتباطات بین  نویسندگان.

ه) تقویت حس بومی.

و) معرفی بیشترین وکم‌ترین کتابها در یک سال به تفکیک رشته در سطح شهرستان.

ب)روش تحقیق (شيوه های جمع آوری اطلاعات)

اطلاعات لازم برای اين تحقيق به روش کتابخانه ای، الکترونیکی و پژوهش‌های میدانی، جمع آوری شده است. پس از مطالعه ی آثار معتبر و قابل استنادی که در زمينه هایی  مرتبط با جهرم نوشته شده‌اند، اقدام به فيش برداری گرديد. بعد از طبقه بندی استقرايی فيش‌ها، عنوان های مربوط به آن مشخص گرديد. هم زمان به مطالعه‌ی آثار بسياری از نويسندگان جهرمی پرداخته شد. مهم‌ترین منابع اطلاعاتی اين تحقيق، کتاب ها، مقالات و سايت های اينترنتی همچون کتابخانه‌ی ملی و پایگاه اینترنتی آن، کتابخانه‌ی مجلس شورای اسلامی و کتابخانه‌ی آیت الله مرعشی (ره)، بانک اطلاعاتی منابع علوم انسانی(نور)، کتابخانه های شهرستان و نیز پژوهش‌های میدانی، آماری و روایات شفاهی از نویسندگان مي باشند.

ج)جامعه آماری

مجموعه کتاب‌هایی که توسط افراد و اشخاصی که ساکن جهرم یا اصالت جهرمی داشته و مابین سال های 1380 -1389 منتشر گشته‌اند یا تا پایان این سال منتشرخواهند شد، جامعه‌ی آماری اين تحقيق را تشکيل داده است. همچنین برخی افراد غیر جهرمی که -به دلیل شغل، تحصیل، ازدواج، مهاجرت و...- مدتی در جهرم اقامت داشته یا دارند و کتب تألیفی از خود به جای گذاشته‌اند، نیز مشمول جامعه آماری این پژوهش گشته‌اند. اما در باب این جامعه  آماری، یادآوری چند نکته الزامی است: نخست آن که به دلیل حجم گسترده‌ی آثار و مؤلفان، از یادکرد اسامی اشخاصی که مؤلفِ مقاله، گزارش، سخنران، ویراستار و یا نویسنده‌ی مقدمه یا مؤخره بر کتب سایرین بوده‌اند، خودداری شده است. به این معنی افرادی که آثارشان پیش از این دهه به چاپ رسیده و یا آثارشان در مجلات و روزنامه‌ها منتشر شده است یا افرادی که آثارشان در این دهه تجدید چاپ شده شامل این پژوهش نمی‌شوند. معیار انتخاب اشخاص، چاپ و انتشار آثار به صورت مستقل یا با همکاری دیگران در دهه‌ی 80 بوده است؛ از این رو چنان چه نویسنده‌ای، جزء نویسندگان سوم و چهارم اثری باشد، نام وی در این پژوهش جای گرفته است. به این ترتیب اشخاصی که اصالت جهرمی داشته اما در نواحی و شهرهای دیگر سکنا گزیده‌اند، نیز مشمول این پژوهش قرار می گیرند.

د)پيشينه‌ی تحقیق

در باب سابقه‌ی این پژوهش، باید به کتاب های ارزنده‌ای چون آثار زنده یاد جلال طوفان درباره‌ی جهرم، به دلیل فضل تقدم چون: «شهرستان جهرم» (1336) و «تاریخ اجتماعی جهرم در قرون گذشته» (1381) اشاره کرد و نیز «بزرگان جهرم» (1351) از آقای محمدکریم اشراق، «کتاب جهرم؛ سه کتاب در یک جلد» (1375) از مرحوم حسین حقایق، «جهرم و شخصیت‌های روحانی» (1380) اثر حجت الاسلام و المسلمین بهاء الدین شفیعی و کتاب گرانمایه‌ی «اثرآفرینان جهرم» (1384) از آقایان مجیدرضا جهان مهین و عبدالحسین جهان مهین (با نظارت استاد شکرالله جهان مهین) نام برد که در 4 کتاب اول، شاعران و نویسندگان جهرمی اغلب متعلق به سده‌های گذشته معرفی شده و در برخی نیز در کنار مطالب عمومی راجع به جهرم، شاعران و نویسندگان جهرمی نیز به صورت جسته و گریخته معرفی شده‌اند اما در این میان، کتاب «اثرآفرینان جهرم» است که بررسی خوب و جامعی به نسبت سایرین از اثرآفرینان جهرم تا سال انتشار کتاب (1384) داشته است که جای سپاس بسیار دارد.

3- گذری برآثار منتشر شده جهرم در دهه 80

موضوع آثار مشمول این پژوهش و این دهه، بسیار متنوع است و بر اساس موضوع تقسیم بندی شده است. اما اشکال این نوع تقسیم بندی آن است که بسیاری از این آثار، بین رشته‌ای و بین‌متنی هستند و نمی‌توان آنها را در یک دسته خاص مشخص و محدود کرد؛ به عنوان مثال: «تاریخ اجتماعی جهرم» هم جزو شاخه‌ی تاریخ است و هم جامعه شناسی. بنابراین تنوع و میان رشته‌ای بودن این آثار، کار دسته بندی آنها را دشوار ساخته است. برای برطرف شدن این اشکال، این آثار به 5 گروه بزرگ: علوم انسانی، علوم پایه، فنی و مهندسی، پزشکی و هنر تقسیم شده اند. همچنین کتب ترجمه و انواع تست های آموزشی و درسی و کتب نظیر آنها نیز بر اساس موضوعشان در یکی از این 5 دسته جای گرفته‌اند. هرچند این نوع دسته بندی نیز خالی از اشکال نیست- چرا که برخی از رشته ها نظیر حقوق، مدیریت، حسابداری و تربیت‌بدنی را بر اساس مصوبات آموزش عالی می توان زیر مجموعه‌ی هر سه گروه فنی، علوم پایه و علوم انسانی قرار داد- اما به طور کلی این نوع دسته بندی قایل به نوعی تفاوت در معرفی و شناسایی این آثار شده که برای همگان قابل تشخیص است. البته باید به این نکته واقف بود که هدف از انجام این تحقیق چیز دیگری است و اساساً این پژوهش امکان چنین طبقه بندی های جزیی را برای پژوهش های بعدی میسر می سازد.

از سوی دیگر نظری بر ناشران این آثار نیز حاوی نکات معناداری است. به جز انتشارات سازمان ها، ادارات و مؤسسات دولتی، 7 ناشر در سطح شهرستان جهرم فعال، نیمه فعال، راکد و یا در شرف تأسیس اند که عبارتند از:

1-انتشارات بنیاد فرهنگی خیریه آیت الله حق شناس-ره- (مؤسسه فرهنگی هنری اسوه صالحان).

2-انتشارات پیمان غدیر.

3- انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد جهرم.

4- انتشارات مجتمع آموزش عالی جهرم.

5-انتشارات دانشگاه علوم پزشکی جهرم.

6- انتشارت سینا رایانه.

7-انتشارات شهید عبدالرضا مصلی نژاد.

البته سایر نهادهای اجتماعی، سیاسی یا فرهنگی نیز به فراخور نیازها و امکانات خود به چاپ جزوه های آموزشی-پژوهشی اقدام کرده اند؛ نظیر کتابها و جزواتی که توسط شهرداری، فرمانداری یا کانون سلاله ی پاکان جهرم تهیه شده است.

در این میان در دهه‌ی 80، در زمینه‌ی چاپ و انتشار کتاب های شاعران و نویسندگان جهرم، انتشارات شهید مصلی نژاد (مصلی) با تألیف 78 کتاب، مقام اول را به خود اختصاص داده است. پس از آن انتشارات پیمان غدیر با 25 عنوان و انتشارات  سینا رایانه(راکد) با4عنوان مقام های دوم و سوم را به خود اختصاص داده اند. اما در میان ناشران دانشگاهی جهرم، انتشارات دانشگاه علوم پزشکی و انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی با همکاری سایر ناشران به صورت مشترک تألیفاتی داشته اند، مجتمع آموزش عالی جهرم نیز هرچند به صورت مشترک تألیفاتی داشته اما کار را خود را اخیراً به صورت مستقل آغاز کرده است.

اما در میان ناشران غیر جهرمی در دهه ی80، انتشارات «راسخون» قم بالاترین رتبه ی چاپ کتابهای اهالی جهرم را به ویژه با انتشار آثار آیت الله کریمی جهرمی و آقایان جهان مهین، با حساب تقریبی 20 جلد کتاب، به خود اختصاص داده است. پس از آن انتشارات «جهان آرا» با بیش از 13جلد کتاب به ویژه آثار حجت الاسلام و المسلمین سیدمحمدمهدی آیت اللهی (دادور) و سپس انتشارات «امیدآزادگان»و انتشارت«امید»قم با بیش از15 جلدکتاب در دهه ی 80 وانتشارات «پیام آزادگان» با 6 اثر.

به نظر می رسد اصلی ترین عامل در چاپ های متعدد یا چاپ انحصاری آثار یک نویسنده توسط یک ناشر خاص را در دخیل بودن نویسندگان در امر مدیریت یا چاپ اثر و یا اقامت در آن نواحی، بتوان یافت.

در جدول ذیل تعداد کتابهای منتشر شده هر گروه به تفکیک سال ،آمده است:

4-معرفی نویسندگان دهه 80 جهرم

در این قسمت از پژوهش، نویسندگان کتابها به تفکیک سال و رشته مشخص گردیده‌اند. اما در این باب ذکر چند نکته ضروری است. نخست با احترام به تمامی نویسندگان و شاعران، نامها طبق فهرست الفبایی و با حذف القاب علمی، عناوین مذهبی و نام کوچک ذکرشده؛ بدیهی است که این مشخصات در اصل کتابشناسی ذکر شده است. البته این فهرست، دربرگیرنده‌ی نام افرادی و آثاری را که تا پایان آبان ماه 1389 موفق به انتشارکتاب شده‌اند و هنوز دایره‌ی تحقیق این کتابشناسی کاملاً بسته نشده است.

دوم آن که اعداد داخل پرانتز نمایان‌گر تعداد آثار تألیفی در همان سال و از همان نویسنده می‌باشند. همچنین در صورتی که نویسندگان کتابی چند نفر باشند، نام نویسنده‌ی جهرمی پر رنگ شده است. اما نویسندگانی که همگی جهرمی باشند، نام آنها به صورت عادی، فقط یک بار و با نام نویسنده‌ی اول یادشده است. از سوی دیگر در این جداول، نام نویسندگان غیرجهرمی که با مؤلفان جهرمی در یک کتاب مشترک باشند، براساس نام خانوادگی مؤلفان جهرمی، مرتب شده‌اند.

5-بیشترین کتب تألیف شده در رشته های مختلف در دهه 80 جهرم

نویسندگان بیشترین کتب تخصصی (به تفکیک رشته ها)-اعم از تألیف مستقل، ترجمه، مشارکت مؤثر و یا نظارت بر تألیف- عبارتند از:

اما در سایر رشته ها،تألیفات تخصصی نویسنده‌ای به بیش از 2 اثر نرسیده است و بنا به مشترک بودن چندین نویسنده در این تعداد در یک رشته و به دلیل فهرست طولانی این افراد، از ذکر اسامی آنها خودداری شده است.

 نتیجه

با توجه به جداول و توضیحات ارائه شده،برخی از نتایج حاصل از کتابشناسی توصیفی شهرستان جهرم در دهه ی 80 به شرح ذیل می باشد:

1- تألیف کتاب در نیمه ی دوم دهه ی 80 در جهرم نسبت به نیمه اول35% رشد داشته است. در حالی که در نیمه ی اول  دهه 80 در جهرم، تعداد کتاب های تالیفی،220 جلد است، در نیمه ی دوم این تعداد به 304 جلد، رسیده است.

2- بیشترین تعدادکتاب منتشر شده در سال 1389(با70عنوان) وکمترین آن متعلق به سال 1383(با38 عنوان) می باشد.

3- بیشترین کتاب علوم پایه در سال1385(با9 عنوان)و کمترین آن متعلق به سال1380(0عنوان) است.

4- بیشترین کتاب علوم انسانی در سال1389 (با55 عنوان) و کمترین آن متعلق به سال1384 (24عنوان) است.

5- بیشترین کتاب فنی و مهندسی در سال1389 (با13 عنوان) و کمترین آن متعلق به سالهای 1380و 1383 (1عنوان) است.

6- بیشترین کتاب پزشکی در سال1385 (با9عنوان) و کمترین آن متعلق به سال1380 (0عنوان) است.

7-بیشترین کتاب هنر در سال 1387(با7عنوان) و کمترین آن متعلق به سال89 (1عنوان) است.

8-بیشترین گروه کتاب چاپ شده در رشته علوم انسانی در سال(با 370عنوان) و بیشترین موضوع، موضوعات مذهبی و دینی هستند.

9-کمترین تألیفات به ترتیب در حوزه ی هنر(34عنوان)،پزشکی(37عنوان)،علوم پایه(37 عنوان) و فنی و مهندسی (44 عنوان) می باشد.

10- بیشترین تعداد کتابهای تألیفی در دهه ی هشتاد جهرم متعلق به آیت الله علی کریمی جهرمی با 22 اثر در حوزه ی الهیات و معارف اسلامی است و این به غیر از تجدید چاپ های مکرر آثار و سایر تألیفات ایشان در دهه های 40 تا70  می باشد که تعداد آن بالغ بر 100 جلد است.

 همچنین حجت الاسلام و المسلمین سید محمدمهدی آیت اللهی(دادور) نیز با 22 عنوان کتاب در حوزه ی فوق با ایشان در این رتبه مشترکند و این به غیر از ترجمه های انگلیسی و فرانسه از آثار ایشان و به جز تعداد آثار تجدید چاپ شده ودیگر تألیفات وتصحیحات ایشان در دهه‌ی 50 تا70 است.

پس از این دو عالم جلیل القدر، آقای عبدالمجید رحمانیان با تألیف 18 عنوان کتاب در حوزه ی خاطره نویسی، داستان و مستند نویسی دفاع مقدس، رتبه‌ی دوم را به خود اختصاص داده اند.

و رتبه‌ی سوم به طور مشترک متعلق است به آقای بهزاد پاکروح در حوزه شیمی با 14 اثر و آقای سعید نژاد سلیمانی با 16 اثر در حوزه هنر و ادبیات اعم از فیلمنامه نویسی، کاریکاتور، داستان وکلمات قصار(کاریکلماتور).

منابع و مآخذ

1- بانک اطلاعاتی منابع علوم انسانی(نور)www.noor.com                                      

2- پایگاه اینترنتی کتابخانه ملی ایران                                                 www.nlai.ir

3- پایگاه اینترنتی کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی(ره)      www.marashiliberary.com

 4- پایگاه اینترنتی کتابخانه مجلس شورای اسلامی http://dl.ical.ir/UI/Forms/Index.aspx

 5- جهان مهین، مجیدرضا؛ جهان مهین، عبدالحسین. اثرآفرینان جهرم، زیر نظر شکرالله جهان مهین، انتشارات راسخون، قم1384.

6- شفیعی جهرمی،آیت الله بهاء الدین. جهرم و شخصیت های روحانی،انتشارات تخت جمشید،شیراز.

7-مرکزفهرست نویسی ملی(فیپا) مستقر در کتابخانه ملی ایران