یا ایها الذین امنوا...

ای کسانیکه ایمان آورده اید حکم قصاص در مورد کشتگان بر شما نوشته شده است  آزاد در برابر آزاد  و برده در برابر برده و زن در برابر زن پس اگر کسی از سوی برادر (دینی) خود چیزی به او بخشیده شود (و حکم قصاص او تبدیل به خونبها گردد) باید از راه پسندیده پیروی کند و (صاحب خون حال پرداخت کننده دیه را در نظر بگیرد) و او نیز به نیکی دیه را بپردازد این تخفیف و رحمتی است از ناحیه پروردگار شما و کسی که بعد از آن تجاوز کند عذاب دردناکی خواهد داشت .

سوره بقره آیه 178

 ●  تفسیرنمونه قصاص مایه حیات شما است
از این آیات به بعد یک سلسله از احکام اسلامى مطرح مى شود و آیات گذشته را که تحت عنوان بر و نیکوکارى بود و بخش مهمى از برنامه هاى اسلام را شرح میداد تکمیل مى کند.
نخست از مساءله حفظ احترام خونها که مساءله فوق العاده مهمى در روابط اجتماعى است آغاز مى کند، و خط بطلان بر آداب و سنن جاهلى مى کشد، مؤ منان را مخاطب قرار داده چنین مى گوید:
((اى کسانى که ایمان آورده اید حکم قصاص در مورد کشتگان بر شما نوشته شده است )) (یا ایها الذین آمنوا کتب علیکم القصاص فى القتلى ).
قرآن گاهى از دستورات لازم الاجرا با جمله کتب علیکم : ((بر شما نوشته شده )) تعبیر مى کند، از جمله در آیه فوق و همچنین آیات آینده که در مورد وصیت و روزه سخن مى گوید، همین تعبیر دیده مى شود، و به هر حال این تعبیر اهمیت
و تاءکید مطلب را روشن مى کند، زیرا همیشه مسائلى را مى نویسند که از هر نظر قطعیت پیدا کرده و جدى است .
((قصاص )) از ماده ((قص )) (بر وزن سد) به معنى جستجو و پیگیرى از آثار چیزى است و هر امرى که پشت سر هم آید عرب آن را ((قصه )) مى گوید و از آنجا که قصاص ‍ قتلى است . که پشت سر قتل دیگرى قرار مى گیرد این واژه در مورد آن به کار رفته است .
همانگونه که در شان نزول اشاره شد این آیات در مقام تعدیل زیادهرویهاى است که در جاهلیت در مورد قتل نفس انجام مى گرفت ، و با انتخاب واژه قصاص نشان مى دهد که اولیاء مقتول حق دارند نسبت به قاتل همانرا انجام دهند که او مرتکب شده .
ولى به این مقدار قناعت نکرده در دنباله آیه مساءله مساوات را با صراحت بیشتر مطرح مى کند و مى گوید: ((آزاد در برابر آزاد، برده در برابر برده ، و زن در برابر زن )) (الحر بالحر و العبد بالعبد و الانثى بالانثى ).
به خواست خدا توضیح خواهیم داد که این مساءله دلیل بر برترى خون مرد نسبت به زن نیست و مرد قاتل را نیز میتوان (با شرائطى ) در برابر زن مقتول قصاص کرد.
سپس براى اینکه روشن شود که مساءله قصاص حقى براى اولیاى مقتول است و هرگز یک حکم الزامى نیست ، و اگر مایل باشند مى توانند قاتل را ببخشند و خونبها بگیرند، یا اصلا خونبها هم نگیرند، اضافه مى کند: ((اگر کسى از ناحیه برادر دینى خود مورد عفو قرار گیرد (و حکم قصاص با رضایت طرفین تبدیل به خونبها گردد) باید از روش پسندیدهاى پیروى کند (و براى پرداخت دیه طرف را در فشار نگذارد) و او هم در پرداختن دیه کوتاهى نکند)) (فمن عفى له من اخیه شى ء فاتباع بالمعروف و اداء الیه باحسان ).
به این ترتیب از یکسو به اولیاى مقتول توصیه مى کند که اگر از قصاص صرفنظر کردهاید در گرفتن خونبها زیاده روى نکنید و به طرز شایسته با توجه به مبلغ عادلانهاى که اسلام قرار داده و در اقساطى که طرف قدرت پرداخت آن را دارد از او بگیرید.
و از سوى دیگر با جمله و اداء الیه باحسان به قاتل نیز توصیه مى کند که در پرداخت خونبها روش صحیحى در پیش گیرد و بدهى خود را بدون مسامحه بطور کامل و به موقع اداء نماید.
و به این صورت وظیفه و برنامه هر یک از دو طرف را مشخص کرده است .
در پایان آیه براى تاءکید و توجه دادن به این امر که تجاوز از حد از ناحیه هر کس بوده باشد مجازات شدید دارد مى گوید ((این تخفیف و رحمتى است از ناحیه پروردگارتان ، و کسى که بعد از آن از حد خود تجاوز کند عذاب دردناکى در انتظار او است )) (ذلک تخفیف من ربکم و رحمة فمن اعتدى بعد ذلک فله عذاب الیم ).
این دستور عادلانه قصاص و عفو که یک مجموعه کاملا انسانى و منطقى را تشکیل مى دهد از یکسو روش فاسد عصر جاهلیت را که هیچگونه برابرى در قصاص قائل نبودند و همچون دژخیمان عصر فضا گاه در برابر یک نفر صدها نفر را به خاک و خون مى کشیدند محکوم مى کند.
و از سوى دیگر راه عفو را به روى مردم نمى بندد، در عین حال احترام خون را نیز کاهش نمى دهد و قاتلان را جسور نمى سازد، و از سوى سوم مى گوید بعد از برنامه عفو و گرفتن خونبها هیچیک از طرفین حق تعدى ندارند، بر خلاف اقوام جاهلى که اولیاى مقتول گاهى بعد از عفو و حتى گرفتن خونبها قاتل را میکشتند!.

● آیا خون مرد رنگینتر است ؟ - ممکن است بعضى ایراد کنند که در آیات قصاص دستور داده شده که نباید ((مرد)) بخاطر قتل ((زن )) مورد قصاص قرار گیرد، مگر خون مرد از خون زن رنگینتر است ؟ چرا مرد جنایتکار بخاطر کشتن زن و ریختن خون ناحق از انسانهائى که بیش از نصف جمعیت روى زمین را تشکیل مى دهند قصاص نشود ؟!
در پاسخ باید گفت : مفهوم آیه این نیست که مردم نباید در برابر زن قصاص شود بلکه همانطور که در فقه اسلام مشروحا بیان شده اولیاى زن مقتولى مى توانند مرد جنایتکار را به قصاص برسانند به شرط آنکه نصف مبلغ دیه را بپردازند.
به عبارت دیگر: منظور از عدم قصاص مرد در برابر قتل زن ، قصاص بدون قید و شرط است ولى با پرداخت نصف دیه ، کشتن او جایز است .
و لازم به توضیح نیست که پرداخت مبلغ مزبور براى اجراى قصاص نه بخاطر این است که زن از مرتبه انسانیت دورتر است و یا خون او کمرنگتر از خون مرد است ، این توهمى است کاملا بیجا و غیر منطقى که شاید لفظ و تعبیر ((خونبها)) ریشه این توهم شده است ، پرداخت نصف دیه تنها بخاطر جبران خسارتى است که از قصاص گرفتن از مرد متوجه خانواده او مى شود (دقت کنید).
توضیح اینکه : مردان غالبا در خانواده عضو مؤ ثر اقتصادى هستند و مخارج خانواده را متحمل مى شوند و با فعالیتهاى اقتصادى خود چرخ زندگى خانواده را به گردش در مى آورند، بنا بر این تفاوت میان از بین رفتن مرد و زن از نظر اقتصادى و جنبه هاى مالى بر کسى پوشیده نیست که اگر این تفاوت مراعات نشود خسارت بیدلیلى به بازماندگان مرد مقتول و فرزندان بیگناه او وارد مى شود، لذا اسلام با قانون پرداخت نصف مبلغ در مورد قصاص مرد رعایت حقوق همه افراد را کرده و از این خلاء اقتصادى و ضربه نابخشودنى ، که به یک خانواده میخورد جلوگیرى نموده است اسلام هرگز اجازه نمى دهد که به بهانه
لفظ ((تساوى )) حقوق افراد دیگرى مانند فرزندان شخصى که مورد قصاص قرار گرفته پایمال گردد.
البته ممکن است زنانى براى خانواده خود، نان آورتر از مردان باشند، ولى مى دانیم احکام و قوانین بر محور افراد دور نمى زند بلکه کل مردان را با کل زنان باید سنجید .