توجه قرآن به سبک زندگی

هر«يا ايها الذين آمنوا» در قرآن یک سبک زندگی است

 خطاب آيات قرآن به مؤمنان، مربوط به يک سبک رفتاري است نه يک اخلاق يا عقيده و خداوند علاوه بر نقد آن به عنوان يک «سبک» به زيبايي و عدم زيبايي آن نيز توجه دارد.

در قرآن حدود 85 خطاب ژوجود دارد که تماماً در مدينه نازل شده است. با اينکه در مکه نيز مؤمنين بوده‌اند، ولي گويا خطابِ «يا ايها الذين آمنوا» به «جامعه» ايماني است و گروه مؤمنين مظلوم تحت شکنجه مکه که «السابقون» هم بودند شايستگي خطاب قرار گرفتن با عنوان «يا ايها الذين آمنوا» را پيدا نمي‌کنند. برخي علما مي‌گويند دليلش اين بود که حاکميت ديني در مکه نبوده است.

نخستین خطابِ خداوند به جامعه ایمانی، درباره­ سبک زندگی بود. در اینجا نمونه­ای از اشاره­ی قرآن به سبک زندگی را بیان می‌کنیم که نشان می‌دهد سبک زندگی در دین چقدر اهمیت دارد.
در قرآن حدود 85 خطاب «یا أیُهَا الّذینَ آمَنوا» وجود دارد که تماماً در مدینه نازل شده است. با اینکه در مکه نیز مؤمنین بوده‌اند، ولی گویا خطابِ «یا أیُهَا الّذینَ آمَنوا» به «جامعه­» ایمانی است و گروه مؤمنینِ مظلومِ تحت شکنجه­ی مکه که «السابقون»[5] هم بودند، شایستگی خطاب قرار گرفتن با عنوان «یا أیُهَا الّذینَ آمَنوا» را پیدا نمی‌کنند. برخی علما می‌گویند دلیلش این بود که حاکمیت دینی در مکه نبوده است. صاحب المیزان علامه طباطبایی می‌فرمایند که معنای «یا أیُهَا الّذینَ آمَنوا» با خطابِ «مؤمنون»، یا «اَلّذینَ یؤمِنون» متفاوت است. «یا أیُهَا الّذینَ آمَنوا» خطابی است که دلالت بر احترام فوق­ العاده به گروهی از مؤمنین دارد لذا این یک خطاب برجسته است و بارِ روانیِ مثبت ویژه‌ای دارد و هر کسی که ایمان بیاورد را شامل نمی‌شود.
در اولین سوره­ مدنی قرآن یعنی سوره بقره می‌بینیم که اولین خطابِ «یا أیُهَا الّذینَ آمَنوا» مربوط به یک سبک رفتاری است نه یک اخلاق و عقیده یا علاقه، آن هم رفتاری که غیرعبادی و غیر حقوقی است و خداوند متعال اولاً آن را به عنوان یک «سبک» مورد نقد قرار می‌دهد و ثانیاً به زیبایی و عدم زیباییِ آن توجه دارد. خداوند در این آیه می‌فرماید: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَقُولُوا راعِنا وَ قُولُوا انْظُرْنا وَ اسْمَعُوا وَ لِلْكافِرينَ عَذابٌ أَليمٌ»[6].

برای اینکه معلوم شود این آیه به سبک رفتار مربوط می‌شود (که سبک گفتار نیز بخشی از سبک رفتار است) باید به تاریخ مراجعه کنیم تا ببینیم شأن نزول این آیه چه بوده است. در آن زمان یهودی‌ها در بین خودشان اصطلاحی داشتند که در میان مردم مدینه رواج نداشته است و آن هم اینکه وقتی می‌خواستند با طعنه و ناسزا به کسی بگویند «صبر کن» از عبارت «راعنا» استفاده می‌کردند و مفسرین گفته‌اند که ناسزا یا نفرین تلقی می‌شد. بنابراین وقتی پیامبرصلی­الله­علیه­وآله مطلبی را سریعاً بیان می‌فرمودند و مردم متوجه نمی‌شدند و می‌خواستند به پیامبرصلی­الله­علیه­وآله بگویند «صبر کنید، ما متوجه نشدیم» از همین عبارت یهودیان، «راعنا» استفاده می‌کردند و مقصودِ بدی نیز از این سخن نداشتند. اما وقتی یهودیان در برابر پیامبرصلی­الله­علیه­وآله این کلمه را به کار می‌بردند، بین خودشان (در دلشان) می‌خندیدند چون از این کلمه معنای بدی برداشت می‌کردند و به نوعی طعنه می‌زدند. به همین دلیل آیه­ی فوق نازل شد تا مردم مدینه و مسلمانان از این کلمه استفاده نکنند. این آیه نشان می‌دهد که خداوند به جزئیات رفتاری در مصداق گفتار -که مصداقی برای سبک زندگی محسوب می‌شود- چقدر اهمیت می‌دهد.
پروردگار مهربان، ذره‌ای اهانت به اولیاءالله را تحمل نمی‌کند. لذا در روایت آمده است که به همه­ی مردم احترام بگذار، مبادا در بینِ مردم یک نفر از اولیای خدا باشد که تو او را نشناسی‌ و به او بی‌حرمتی کنی. «إِنَّ اللَّهَ أَخْفَى وَلِيَّهُ فِي عِبَادِهِ فَلَا تَسْتَصْغِرَنَّ عَبْداً مِنْ عَبِيدِ اللَّهِ فَرُبَّمَا يَكُونُ وَلِيَّهُ وَ أَنْتَ لَا تَعْلَم»[7]. از سویی ائمه اطهارعلیهم­السلام نیز در برخورد با مردم و بی­حرمتی­ها خیلی کوتاه می‌آمدند و سعی می­کردند که رفتار زشت و اشتباه مردم را با نفرین پاسخ ندهند زیرا از عواقب آن نفرین با خبر بودند.[8]

منابع علمي و معرفتي دستيابي به سبک زندگي اسلامي، قرآن کريم، سنت و سيره معصومين^{علیهاالسلام}، عقل بشر و تجربه می­باشند، چهار منبعي که به توصيه­ی اسلام در هر زمينه­اي از جمله سبک زندگي به آن­ها نياز داریم. بنابراین تفاوت زیادی بین سبک زندگی از منظر اسلام با غرب وجود دارد و تفاوتمان اين است که در غرب وحي الهي و معارف وحياني را کنار گذاشته­اند – و معتقديم که مشکل بزرگ غرب در همین جاست- ولي از جهت بهادادن به عقل و تجربه، دستاوردهاي ارزشمندي داشته­اند. نگاه جامعِ اسلامي تقريباً همان اندازه که با کنار گذاشتن معارف وحياني مخالف است، با کنارگذاشتن عقل و تجربه نيز مخالف است. عقل و تجربه در کنار وحي و معارف وحياني، براي ما معرفت آفرين است. پس ما براي دسترسي به دانشي جامع بايد از همه اين منابع استفاده کنيم و نتيجه­اي سازگار از اين­ها به دست آوريم در اين صورت به يک نظريه اسلامي در همه عرصه­ها ازجمله سبک زندگي دست خواهيم يافت.

در پایان باید گفت که آینده متعلق به رفتارهای مبتذل نیست، آینده متعلق به سبک زندگی‌های سرشار از زشتی و هوس نیست. ما در زمانی زندگی می‌کنیم که انسان‌ها بسیار بیش­تر از گذشته آمادگی دریافت حقیقت را دارند. دیگر نمی‌توان به سادگی انسان‌ها را فریب داد، مردم به راحتی از هر کسی تبعیت نمی‌کنند. به واسطه­ی این وضعیتی که امروزه در جهان هست، دومینوی ظهور آغاز شده است. بن بست‌ها، عدم امکان فریب، عطش انسان به حقیقت، اهل عقل و منطق شدن تعداد قابل توجهی از مردم عالم -هر چند در اقلیت باشند- نشانه‌هایی از تغییر انسان‌ها است. در این افزایش آمادگی برای دریافت حقیقت، گروهی از مردم در جامعه ما و حتی در جامعه جهانی، آماده هستند رفتار خودشان را تغییر دهند، آماده هستند که کنترل رفتار خودشان را خودشان بر عهده بگیرند. این افراد، رفتار خودشان را تغییر خواهند داد و آن را تحت نظمی که به دلخواه خودشان و تحت تاثیر یک اندیشه برتر و احساس عمیق‌تر است، تغییر خواهند داد. وقتی این افراد رفتار خود را به صورت صحیحی تغییر دهند، اثر این دومینوی سهمگین و ظهور حق را در رفتارهای آدم‌ها در کل جهان خواهید دید. فقط یک نکته را بنا به فرمایش مقام معظم رهبری^{مدّظلّه­العالی} نباید فراموش کرد که ایشان فرمودند: «بايد همه احساس كنند كه مسئوليت ايجاد تمدن اسلامىِ نوين بر دوش آنهاست؛ و يكى از حدود و ثغور اين كار، مواجهه‌ى با تمدن غرب است.»