مشاغل سنتی جهرمی ها

ملکی دوزی:

شهرستان جهرم در صنعت گیوه دوزی از پیشینه ای قدیمی برخوردار بوده و فرآورده این صنعت در شهرستان جهرم به (ملکی که کاهی ملکین هم تلفظ می شود) معروف است.

ملکی، یکی از پای پوش های سنتی ایران است و بسیار راحت و برای آب و هوای ایران بسیار مناسب است. ملکی یک زیره پارچه ای به نام شیوه دارد که دوام و مقاومت آن بسیار زیاد است و یک رویه نخی.  در ساخت ملکی سه نفر مشارکت دارند رویه ملکی (که به رو وار شهرت داشته ) را زنها با سوزن رویه بافی و نخ پنبه ای محکم و دولا می بافند. ملکی باف از بالای رویه ملکی با چند رج که دور سر نخ بافندگی می اندازد آغاز می کند و سپس ردیف های پشت سر هم به آن اضافه می کند و طبق شکل آن را به تدریج از اطراف توسعه می دهد. وقتی طول مورد لزوم به دست آمد و به اندازه کافی بافته شد پاشنه آن را آغاز می کند و در حدود 2.5 سانتی متر از کناره آن فاصله می گیرد سپس آنرا بر گردانده ، دوباره به طرف آن بر می گردد، ردیف دوم را 1.75 سانتی متر بیشتر می بافد، باز خم به لبه آن برمی گردد و 6 تا 12 بار ،(بسته به اندازه ملکی) این عمل را تکرار می کند. پس از این که نیمه دیگر پاشنه را در طرف مقابل درست کرد ، قسمتی که تا به حال بافته به شکل دایره در آورده و دوازده ردیف آخر را دور این دایره می بافد و بدین ترتیب قسمت قوزک ملکی درست می شود . بافتن یک رویه ملکی با نخی که ضخامت آن متوسط است در حدود دو روز طول می کشد ؛ بهترین ملکی ها از نخ ظریف پنبه ای دولا بافته شده و نقش های هندسی زیبایی که سوراخ های کوچکی به هنگام بافت در آن درست شده دارد ، که بافت این ملکی ها بیشتر طول می کشد.

نفر دوم در ملکی بافی پاره دوز (تخت کش یا شیوه کش) است. تخت ملکی را از کتان محکم یا کهنه(لته کهنه) که آن را با چاقو یا شفره به شکل نوار 2 سانتی متری پهن بریده اند درست می کنند. نوار های بریده شده را در محلول کتیرا خیس کرده سپس آن را روی کنده چوب گذاشته دو سر آن را بر می گردانند تا در وسط به هم برسند و با مشته(چیزی شبیه به گوشت کوب) آن را می کوبند تا تخت شود . نظر به این که در کتیرا خیس خورده همین طور دولا و تخت باقی می ماند. طول این نوار ها با پهنای هر تخت کفش فرق می کند. وسط هر تخت کفش ، نوارها در حدود 12 سانتی متر می باشند. وقتی نوارهای یک تخت کفش آماده شد پاره دوز در حدود 12 عدد آن را روی کنده گذاشته و با درفش شیوه وسط آنها را سوراخ می کند و به فاصله 1.7 سانتی متر از کناره و لبه تخت از هر دو رو نیز سوراخ می کند. سپس تعدادی تسمه چرمی از پوست گاوی که در آهک خوابانده باشند درست شده است. این نوار های چرمی را نیز مانند تخت کفش ، با دوروش (درفش)شیوه سوراخ کرده و در گوشه ای می گذارد که بعدا برای محکم کردن پاشنه ( نعلکی، پس_ پیش ) از آن استفاده کند. وقتی همه این ها کامل شد نوار های پارچه ای و چرمی را روی دوال نخ کرده و از وسط تخت کفش می گذراند. یک جفت پرگ از توی سوراخ هایی که در لبه تخت کفش است رد می کند. برای نخ کشی از سیخ گرد که درفش نرمی است استفاده می کند و با یک انبر دست پرک چرمی را محکم می کشد و بعد سر و ته آن را به چرم پاشنه و پنجه می دوزد و تخت را با کارد تیزی به اندازه ی معین می برد . وقتی که ملکی دوز (ملکی کش) ، که نفر سوم صنعت ملکی بافی است تخت کفش را از همکار خود گرفت ، وظیفه اول او این است که دوره یا کمر محکمی در دور تا دور تخت آن بدوزد دوره و تخت ملکی را با درفش محکمی سوراخ می کند و دقت می کند که هر بخیه روی سوراخ هایی که قبلا پاره دوز درست کرده بود بیفتد. ضمن این عمل ملکی دوز چوب پشت بند را موقتا زیر تخت ملکی می گذارد تا اینکه راست شود ؛ وقتی دوره ملکی دوخته شد قالب چوبی روی تخت ملکی قرار داده و رویه ملکی را روی آن کشیده و به دوره می دوزد. برای دوختن دوره و رویه ملکی از درفش کوتاهی به نام تیغ گرد استفاده می کند . قسمت اضافه ی دوره ملکی را روی نوک آن برگردانده و با سوزن به رویه می دوزد و بدین ترتیب جلوه گیوه در برابر سنگ محکمتر می شود و آن را سنگ بر می نامند . همچنین انتهای دوره در پشت ملکی بالای پاشنه به هم دوخته می شود . ملکی های زیادی هست که دوره آنها را زن ها به همان طریقی که رویه را می بافند درست می کنند ،و آن را شیرازه بغل می نامند که به جای کمر دوره گیوه دوخته می شود و رویه ملکی بدون قالب به آن دوخته می شود . برخی از ملکی ها نوک باریک و برخی پوزه پهن هستند . ملکی های اعلی با پارچه استر شده و توی پاشنه آن چرمی است و برخی دیگر پیش پنجه محکمی دارند. از آن جایی که تعداد لاستیک های فرسوده و کهنه اتومبیل در ایران زیاد است ، بسیاری از ملکی سازان از لاستیک ، تخت ملکی درست می کنند ، خود این امر سبب رکود صنعت تخت کفش سازی شده است.

این کفش در مناطقی که دارای آب و هوای گرم و خشک می باشد بسیار کاربرد دارد و به دلیل راحت بودن و مانع از تعریق پا در فصول گرم سال و خنک بودن آن یکی از پر طرفدار ترین پای افزار ها به شمار می آمده

امروزه با تاسیس کار خانه های کفش سازی و ورود انواع کفش ها به بازار ، مصرف گیوه و ملکی رو به کاهش رفته و تقریبا منسوخ شده و در نتیجه صنعت کاران این حرفه نیز آن را رها کرده و به مشاغل دیگر  روی آورده اند.

وتنها ملکی دوز جهرم مشتی ابراهیم فلامرزی است که در انتهای بازار چه صفایی جهرم در یک مغازه یک متر در دو متر مشغول ملکی دوزی است .