«5» رعایت  حق الناساز اصول شهروندی

نویسنده حمیدنجفیان

حق الناس درمنابع و متون اسلامی ، چه در قرآن و چه در روایات معصومین (ع) و کتب فقهی جایگاه خاصی دارد . در اینجا به طور اختصار اشاره کوتاهی داریم به حق الناس در منابع اسلامی .

آیه

الف – حق الناس از دیدگاه قرآن

قرآن در آیات بسیاری مومنان را چه در باب مسائل اقتصادی و چه در باب حقوق اجتماعی و ... دعوت به احترام به حقوق مردم نموده است . در اینجا به چند نمونه از آیات اشاره می نماییم :

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ...)

اموال یکدیگر را از طریق نامشروع و غلط و باطل نخورید .

یعنی ، هر گونه تصرف در مال دیگری که بدون حق و بدون مجوز منطقی و عقلانی بوده باشد ممنوع شناخته شده است .

روایات

ب- حق الناس از دیدگاه روایات

در کتب روایی توجه فراوانی به حق الناس شده به طوری که اگر تمام روایات باب جمع بندی شود چندین جلد کتاب خواهد شد . اما در اینجا به چند نمونه از روایات اشاره می شود .

*حضرت علی (ع) می فرماید :

(اما الظلم الذی لا یترک فظلم العباد بعضهم بعضا)

اما ظلمی که بخشوده نمی شود ظلمی است که بعضی از بندگان خدا بر بعضی دیگر می کنند .

*امام صادق (ع) می فرماید : «در پل صراط گردنه ای وجود دارد که هر کس بر ذمه اش حق الناس وجود داشته باشد؛از آن نمی تواند رد شود»

*نقل شده است که پیامبر (ص) از یارانش سوال فرمودند : «آیا می دانید مفلسان امت من چه کسانی هستند؟»

گفتند :«یا رسول الله ، مفلس در میان ما کسی است که پول و مال ندارد »

حضرت فرمود : «مفلسان امت من کسانی هستند که با نماز و روزه و زکات وارد محشر می شوند ؛ اما چون در دنیا حق الناس را اداء نکرده اند کارشان پیچیده است . به یکی ناسزا گفته اند و به دیگری نسبت ناروا داده اند و یا مال کسی را خورده اند و با این تجاوزها مورد بازخواست خداوند قرار می گیرند و از حسناتشان برداشته می شود و به آنها داده می شود و اگر حسناتشان به اندازه کافی نباشد از گناهان صاحبان حقوق در پرونده اعمال آنها نوشته می شود ؛  پس از آن در آتش جهنم افکنده می شوند و چنین افرادی مفلسان روز قیامت می باشند.»

*نکته هایی پیرامون حق الناس

1 - حق الناس در همه ابواب فقه وجود دارد و می توان گفت که بابی از ابواب فقه است . الا این که مسائل فراوانی در زمینه حق الناس وجود دارد در اینجا ، به گوشه ای از آنها اشاره می شود .

الف –در نماز باید مکان و لباس نمازگزار غصبی نباشد .

ب – در حج باید لباس احرام غصبی نباشد .

ج - در وصیت نباید حقوق موصی و موصی له تضییع شود .

د – در ارث نباید حقوق ورثه و حقوق میت از بین برود .

2 - طولانی ترین آیه قرآن درباره حق الناس است  !

3- در حق الناس فرقی نمی کند که حق کوچک باشد یا بزرگ ، حتی یک دانه گندم هم حساب دارد و کسی نمی تواند آن را از بین ببرد .

4- در حق الناس تفاوتی بین مرد و زن ، کوچک و بزرگ ، ضعیف و قوی وجود ندارد .

5- انسان ممکن است سه نوع تظلم کند . ظلم به خدا ، ظلم به خود و ظلم به دیگران . ممکن است خداوند دو قسم اول را ببخشد و لی ظلم به حقوق دیگران را نمی بخشد مگر این که صاحبان حقوق از او راضی شوند

6- با توجه به اهمیت حق الناس لازم است که هر شخصی ، برای رسیدگی به بدهی ها و طلبکاری های خود ، دفتری داشته باشد .

7- لازم است هر شخصی به اندازه ای که فکر می کند در گذشته از حقوق دیگران تضییع نموده ، رد مظالم بدهد و اگر نمی تواند بدهد حداقل وصیت کند تا بعد از خودش دیگران بدهی او را بدهند یا حلالیت بطلبند .

8- اسلام ، طهارت و نجاست را آسان گرفته و مردم آن را بر خود سخت می گیرند . اما به حق الناس مال و آبرو و جان مردم ، بسیار اهمیت دارد ولی مردم آن را ساده می انگارند .

*حق الناس در جامعه اسلامی

در جوامع غیر مذهبی ضمانت اجرای حقوق و حدود و عدالت ، با نیروی حکومتی است که افراد را تحت فشار قرار می دهد تا حقوق و وظایف محوله را انجام دهند . اما در جوامع مذهبی ، به خصوص جامعه اسلامی به معنای واقعی و ایده آل ، علاوه بر نیروی بیرونی ، نیروی درونی ، (ایمان) نیز عاملی مهم برای اجرای عدالت و رعایت حقوق خداوند و مردم است و مادامی که این نیرو ، در جامعه ای وجود داشته باشد ؛ حقوق فردی و اجتماعی کمتر پایمال می شود . زیرا که تک تک افراد این جامعه در هر زمان و مکان خود را مشمول و مخاطب دستورات الهی میدانند و خداوند را بر تمام اعمال خود حاضر و ناظر می بینند .

این ایمان و اعتقاد راسخ و عامل درونی ، آنها را بر انجام وظایف و ادای حقوق ملزم می سازد . بلکه آنان را به سوی حق داران به حرکت در می آورد تا حق آنان را بپردازد . و منتظر نمی مانند که صاحبان حق به سراغشان بیایند . و حقشان را مطالبه و یا اقامه دعوی کنند . و وقتی که همه افراد جامعه چنین شدند و بدهکاران به تحریک عامل درونی در پی طلب کارانشان گشتند تا حقوق آنان را اداء کنند . در این صورت مردم ، دیگر نیازی به گاوصندوق های پولادین ندارند و بدون نگرانی و دلهره از به خطر افتادن حقوق مادی و معنوی و اجتماعی خود به خواب می روند و با آرامش بیدار می شوند.

*طلب حلالیت

یکی از سنت های اسلامی در رابطه با حقوق مسلمانان طلب حلالیت است که به هنگام سفرهای مقدسی چون سفر حج بیت الله الحرام و یا در بیماری های صعب العلاج و یا بعد از مرگ افراد از بستگان و دوستان ، و همسایگان او رایج است .

*پیامبر (ع) فرمود :

(من کانت له مظلمه لاحد فلیتحلله منه الیوم قبل ان لا یکون دینارا ولا درهما .)

کسی که ظلمی به کسی کرده باید از او حلالیت بطلبد قبل از آنکه به دیاری منتقل شود که دینار و درهمی در آن وجود ندارد . و اگر دسترسی به او ندارد برای او طلب استغفار نماید .

*امام صادق (ع) فرمود :

(من ظلم احد فلیستغفر الله له فانه کفاره له .)

شخصی که به کسی ظلم کرده طلب استغفار و بخشش کند از خدا برای او زیرا این کفاره عمل بد اوست .