|
کودک و مسجد
نویسنده : حمید نجفیان
حضور کودکان در مسجد از دیدگاه روایات و سيره عملي ائمه ع
اكنون بجا است اين سؤال مطرح شود: با توجه به اهميت عادت دهي كودكان به مساجد، اسلام در قبال مسجد رَوي كودكان چه ديدگاهي دارد؟
در جواب اين سؤال، بايد گفت كه در نگاهي ابتدایی به احاديث و روايات وآرده با پاسخهاي دوگانه اي مواجه مي شويم :
1- احاديثي كه ورود كودكان را به مسجد مكروه مي شمارد.
2- احاديثي كه دليل بر بلامانع بودن حضور كودكان در مسجد، و تشويق بدان امر است.
کودک و مسجد
نویسنده : حمید نجفیان
حضور کودکان در مسجد از دیدگاه روایات و سيره عملي ائمه ع
اكنون بجا است اين سؤال مطرح شود: با توجه به اهميت عادت دهي كودكان به مساجد، اسلام در قبال مسجد رَوي كودكان چه ديدگاهي دارد؟
در جواب اين سؤال، بايد گفت كه در نگاهي ابتدایی به احاديث و روايات وآرده با پاسخهاي دوگانه اي مواجه مي شويم :
1- احاديثي كه ورود كودكان را به مسجد مكروه مي شمارد.
2- احاديثي كه دليل بر بلامانع بودن حضور كودكان در مسجد، و تشويق بدان امر است.
چند حديث که به طُرق مختلف در باب كراهت حضور كودكان در مساجد وارد شده است چنين است:
حضرت رسول اكرم ص مي فرمايند :
«جنبوا مساجدكم مجانينكم و صبيانكم»
از مساجدتان، ديوانگان و كودكان خود را دور نگه داريد .
البته، شماري از علما و اهل سنت از اين حديث حكم عدم جواز ورود كودك را به مسجد استنباط كرده و بدان فتوي داده اند . قابسي از مالك نقل مي كند : اگركودك در سنين بازي و شيطنت است، من ورود او را به
مسجد جایز نمي دانم.
اما در مقابل اين حدیث، ما در مآخذ ديني شاهديم كه پيامبرص واصحاب ، بچه هاي خود را به مسجد مي آوردند ، نه تنها بچه هاي سه چهارساله بلكه زنان اصحاب با بچه هاي شيرخوارخود درنمازهاي جماعت حاضر مي شدند.
روايات نشان نمي دهند كه پيامبر رحمت ص حتي در يك مورد برآنان يا بر والدین آنان نهيب زده يا به آوردن بچه هايشان به مسجد اعتراض كرده باشند. بلكه برعكس، عكس العملهايي كه حاكي از تشويق و رضايت است، ازجانب آن حضرت مشاهده مي شد.
ابن عمر درباره پيـامبرص چنين مي گويد رسول خدا1را ديـدم كه در منبر براي مردم سخنراني مي‌كردند، امام حسن ع درخروج از مسجد پايش ليز خورد وبه زمين افتاد .حضرت از منبر پايين‌آمد تا او را بگيرد، مردم او را گرفتند و به ايشان دادند .حضرت ص فرمودند: خدا شيطان را بكشد . واقعاً فرزند موجب آزمايش است . به خدا قسم ، هيچ متوجه پاييـن آمدن از منبر نشدم ، تا اينكه او به من رسانده شد.
گاهي ، پيغمبرص درحال سجده بودند، كه امام حسن ع مي آمدند و برپشت پيامبرص مي نشستند . پيغمبرص به همان حال مي ماندند و سجده را طول مي دادند.
شبي پيامبر ص نماز عشاء مي گذاشتند و سجده اي بسيار دراز به جا آورند .
پس از پايان نماز، علت را از ايشان پرسيدند ، پيامبرص فرمودند: پسرم حسن بر پشتم سوار بود ، و ناراحت بودم كه پياده اش كنم.
دو روايت ديگر كه برحضور كودكان شيرخوار و خردسال در مسجد دلالت
مي كند، جالب توجه است .
صاحب مستدرك الوسائل ، ازكتاب عدة الداعي چنين نقل مي كند:
روزي رسول خدا ص با مردم نماز مي گزاردند كه دو ركعت آخر را كوتاه تر كردند. پس از اتمام نماز ، مردم گفتند: يا رسول الله ، متوجه کوتاه كردن نماز شديم ، آيا اتفاقي در نماز روي داد .
فرمودند : چطور مگر ؟
گفتند: دوركعت آخر را کوتاه و مختصر برگزار كرديد؟
فرمودند : آيا صداي گريه بچه را نشنيديد .
و درحديث ديگري هست كه فرمودند: ترسيدم فكر پدرش بدان مشغول شود.
رسول خدا ص درحديث ديگري نيز مي فرمايند :
من به نماز مي ايستم و مي خواهم تا آن را طولاني سازم . پس ، گريه كودكي را مي شنوم. و چون خوش نمي دارم كه بر مادر او سخت گيري كنم ، نماز را كوتاه تر برگزار مي كنم .
در حديث ديگري ضمن دلالت بر حضوركودكان در مساجد چگونگي شركت آنان در صفوف جماعت ، بدين گونه بيان شده است :
« عن‌جابر،عن ابي‌جعفرCقال: سألته عن الصبيان اذا صفوا في الصلوه المكتوبة، قال : لا تؤخر و هم عن الصلوة و فرقوا بينهم »
جابر نقل مي كند كه امام باقرع درباره كودكاني كه در نماز واجب حضور مي يابند پرسيدم .حضرت فرمودند:آنان را در آخر صفهاي جماعت باهم نگذاريد ، بلكه جداگانه دربين بزرگسالان پراكنده سازيد.
باتوجه به احاديث و رواياتي كه ياد آور شديم ،اگر جمع بندي صحيحي به عمل نيايد شايد اين شبهه ايجاد شودكه احاديث مشمول نوعي تناقض گويي شده اند،درحالي كه به هيچ وجه چنين نيست . صدور احاديثي از قبيل : «جنبوا مساجدكم مجانينكم وصبيانكم ....» نشان مي دهد كه اين حديث شريف ،كودكاني را در نظر دارد كه در حركات خود و در شيطنت و شلوغ كاري مثل ديوانگان عمل مي نمايند و در صورت حضور در مسجد ، موجب آلودگي يا ایجاد بي نظمي غير متعارف در مسجد مي شوند .
اين احتمال هم وجود دارد كه در جامعه آن روز با توجه به شرايط و عدم
امكاناتي از قبيل پوشاك مناسب بچه ، حضوركودكان چه بسا موجب آلودگي مسجد و حاضران درمسجد مي شد .
طبق نظر فقيه بزرگوار شهيد ثانيS:« مُراد كودكاني است كه به طهارت آنان اعتمادي نيست يا اين كه خوب و بد را تشخيص نمي‌دهند اما بچه مُمیزكه طهارت او مورد وثوق است و خودش نيز بر نمازها مواظبت مي كند
،كراهتي برآن متوجه نيست ، بلكه سزاوار است او را به آمدن مسجد تمرين داد، هم چنانكه لازم است براي نماز تمرين و عادت داده شود »
عوامل مسجد گریزی کودکان
1. برخوردهای ناشایست و دلپذیر نبودن رفتارهای نمازگزاران خصوصاً سالخوردگان کم حوصله با بچه ها و حذف آنان از صفوف نماز .
2. طولانی بودن برنامه نماز جماعت و مراسم های مذهبی در مسجد.
3. منع کودکان از رفتار های کودکانه و ایجاد محرومیت های بی اساس در فضای مسجد .
4. تحریم های بی اساس کودکان از حضور در صف اول نماز جماعت و صدر مجالس و منع آنان از قرار گرفـتن در محل مطلوب و مورد علاقه شان.
5. جلوگیری از مشارکت بچه ها در برنامه های مسجد از قبیل : اذان ، اقامه و تکبیر گفتن ، پذیرایی ها ، توزیع کتب دعا و قرآن در برنامه های هفتگی مسجد و ...
6. نبود تشویق های بجا و به موقع و تحویل نگرفتن و بی توجهی به رفتار های خدا پرستانۀ وی از طرف نماز گزاران خصوصاً والدین و امام جماعت مسجد.
7. برخورد های دوگانه و تبعیض آمیز نماز گزاران و... بین کودکان حاضر در مسجد.
8. عدم برگزاری مراسم های مطلوب و جذاب ویژۀ کودکان در فضای مسجد و منحصر کردن برنامه ها برای بزرگسالان .
9. زیاده روی در برگزاری مراسم های عزاداری و کم توجهی و بی مهری به برنامه های شاد ولادت ائمه اطهارع
10. کثرت برگزاری مراسم های ختم و سوم ، هفته ، چهلم ، وسالگرد و یاد بود اموات در مسجد به طوری که در نظر کودک، مسجد به محلی برای شیون و ناله و زدن پارچه های سیاه و عزا مبدل گردد و... .
تذ کر های مؤثر در مسجد روی کودکان
1. یکی از پُر اثرترین روش ها برای نماز خوان شدن بچه ها ، حضورشان در فضای روحانی مسجد و تکیه بر اصل تاثیر جذابیت مکان برنماز است و قطعا در این مکان معنوی رغبت به عبادت بیشتر و عمیق ترخواهد بود .
2. در مباحث قبل بیان شد که در ، دوران کودکی بسیاری از آموزش ها، از روش دیداری به بچه ها انتقال پیدا می کند و بی شک رابطه مسجد رفتن با نماز آموزی کودکان از طریق همین روش غیر قابل انکار است . و به تجربه ثابت شده که اگر کودک به مسجد برده نشود و در جمع نباشد و نماز خواندن جمع را نبیند ؛ به این کار تشویق نمی شود .
و به طور کلی از ویژگی های کودکان و نوجونان سرعت در تأثیر پذیری و هم رنگ شدن با جمع و جو موجود است ، آنان وقتی خودشان را در محیط معنوی و در جمع اهل عبادت می بینند روح عبا دت و بندگی بیشتری پیدا می کنند و از بندگیشان لذت افزون تری می برند .
3. مسجد روی کودک با افراد مورد علاقه اش اعم از خانواده و دوستان و همکلاسی ها ، برایش شادی آفرین و مطلوب خواهد بود . همچنین حضور بچه ها با والدین و دانش آموزان به اتفاق معلمین ، معاون و مدیر مدرسه در مساجد نزدیک به خانه و مدرسه هنگام برگزاری نماز جماعت، مشوقی است اساسی برای مسجد رفتن آنان در مواقع دیگر .
4. بیان فضیلت مسجد رفتن و ثواب خواندن یک رکعت نماز در مسجد همچنین بیان قصه و داستانهایی پیرامون اولین مسجد های ساخته شده در صدر اسلام و عصر ائمه (سلام الله علیهم اجمعین ) و ، وقایع و رخدادهای مهم آن مساجد و حتی تعریف خاطرات خوش و لذت بخش خودمان که در مسجد اتفاق افتاده ، مسجد را در نگاه کودک به مکانی والا و عزیز مبدل خواهد ساخت .
5. بهترین روش برای باعظمت جلوه دادن مسجد نزد کودکان ، روش غیرمستقیم است . هنگامی که کودک نظاره گر حرکات ما ، در انجام آدابی از قبیل روش ورود ، و خروج از مسجد لباس نو پوشیدن ، عطر زدن و... باشد ، خواهد پرسید که این کار ها به چه علت و منظور است و اکنون نوبت شما است تا با گفتار و رفتارهایتان به او بیاموزید که مسجد خانه خداست و با رفتن به مسجد مهمان خدا خواهد شد و قطعا این مهمانی آداب هم دارد.
6. زمینه سازی و اقدام به رفتار و گفتاری که کودک را ابتداءً تطمیع و در مراحل بعد راغب و مشتاقِ رفتن به مسجد نماید . مثل جایزه دادن ، به پارک و شهر بازی بردن در قبال مسجد روی بچه ها و پرهیز از هرگونه فشار و اجبار و تهدید .
7. یکی از مؤثرترین روش های انتقال مسجد دوستی به کودکان ، برخورد های اصحاب مسجد ؛ یعنی نماز گزاران ، امام جماعت ، متولیان ، خادم مسجد و ... می باشد ، خصوصا تحویل گیری ها ، برخاستن ها ، افشاء سلام ، نوازشها ، نگاه های محبت آمیز و پرهیز از برخورد های ناپخته ، سلیقه ای ، متعصبانه و خشک می باشد .
8. بسیاری از کودکان به خاطر عدم جذابیتها و رنگ و لعاب لازم ومورد علاقه شان ، تمایل چندانی به آمدن در مسجد از خود نشان نمی دهند ، پس می با یست با ابزار مورد توجه اش ، وی را به فضای معنوی مسجد آورد . بچه ها به بازی و نقاشی و... علاقه مفرطی دارند ، افتتاح غرفه ها و ایستگاه های اسباب بازی و نقاشی و مسابقات و برنامه های پُرشور قرآنی در اتاق یا گوشه ای از مسجد، هر چند محدود و مختصر ،کودک را حتی ساعتی قبل از وقت نماز با شوق فراوان به مسجد خواهد کشاند.
9. محول کردن برخی از مسئولیت های تحت توان ومناسب و مورد علاقه کودک به وی ، او را ملزم به مسجد روی خواهد کرد.
10. از آنجا که فلسفه ساخت مسجد عبادت و بندگی در محیطی سرشار از معنویت و ویژه است می بایست و به انجام و روش های مختلف این هدف را برایش یاد آور شویم .
|
