بخش خفر و توابع آن «xafr»

حدود و موقعیت- بخش خفر که قریب 04/705 کیلومتر مربع مساحت دارد، یکی از مهم ترین بخش های شهرستان جهرم بوده و محدود است از طرف شمال به بخش سروستان «شهرستان شیراز» از مغرب به دهستان کوار «شهرستان شیراز» و بخش مرکزی شهرستان فیروزآباد، از جنوب به بخش سیمکان و کوهک «شهرستان جهرم» و از مشرق به بخش کردیان «شهرستان جهرم».

قسمتی از این بخش در امتداد رودخانه قره آغاج یعنی در دره ای به عرض متوسط پنج کیلومتر و طول تقریبی سی و سه کیلومتر قرار دارد. ارتفاع آن از سطح دریا در مشرق
دره- 1140 متر و در مغرب دره- 1350 متر می باشد. و به طور متوسط در حدود 200 الی 250 متر از جهرم مرتفع تر است.

آب و هوا- بخش خفر به صورت سرزمین باریکی است که بین دو رشته کوه میمند و سیمکان از یک طرف و جبال سفید کوه (گشتاسب) از طرف دیگر، قرار گرفته و
رودخانه ی قره آغاج از میان آن می گذرد. وجود این رودخانه سبب گردیده که این نقطه را بیش از پیش، آباد و خرم ساخته و تأثیر بسزایی در آب و هوای این بخش بنماید.

به طور خلاصه آب و هوای خفر معتدل مایل به گرم بوده و هرگونه میوه ی سردسیری و گرمسیری در این بخش به عمل می آید. البته آب و هوای دهاتی که در دامنه ها قرار گرفته، نسبت به آبادی هائی که در جلگه واقعند سردتر می باشد. میزان بارندگی این بخش کمی بیشتر از شهر جهرم است.

مرکز بخش- مرکز بخش و دهستان، قصبه باب انار است که در کنار جاده ی شیراز به جهرم در 72 کیلومتری شمال غربی جهرم و 94 کیلومتری جنوب شرقی شیراز واقع بوده
و از مرکز آبادی تا جاده شوسه مزبور قریب یک کیلومتر دور می باشد. طول آن از
نصف النهار گرینویچ 53 درجه و 15 دقیقه و عرض آن 28 درجه و 55 دقیقه و ارتفاع آن از سطح دریا 1300 متر است. آب و هوای آن، گرم ملایم، و آب آن از چشمه سارهای
متعدد است. جمعیت آن طبق سرشماری سال 1345 قریب 1142 نفر و محصول آن میوه و مرکبات است.

دهستان های خفر- بخش خفر بدو دهستان «خفر» و «گوکان» تقسیم شده و شامل 34 قریه و ده می باشد. جمعیت آن جمعاً در حدود 20363 نفر می باشد.

1. دهستان خفر- محدود است از شمال به کوه «گشتاسب» از جنوب به کوه «سفیدار» و «تنگ تادوان» که حدفاصل این دهستان با گوکان و جلگه میمند است. از مشرق به «تنگ مخک» و از مغرب به کوهستان «کوار» و جمعاً از 37 آبادی بزرگ و کوچک به شرح زیر تشکیل شده است.
2.  

توابع دهستان خفر

کلیه ی این دهات از آب رودخانه قره آغاج و یا چشمه های کوهستانی مشروب شده و محصول عمده ی آن ها در درجه ی اول مرکبات، سپس غلات و خرما و بادام و برنج و انجیر و انار می باشد.

2- دهستان گوکان Gukân- محدود است از شمال و مغرب به ارتفاعات سفیدار و دهستان حومه ی خفر، از مشرق به ارتفاعات گردنه بندمیر و از جنوب به تنگ کبوتری و دهستان سیمکان.

زمین های آن کوهستانی و دامنه، هوای آن گرم است. آب مشروب و زراعتی آن از چشمه سارهای متعدد تأمین می گردد. رودخانه قره آغاج به واسطه گودی بستر، جمعیت این دهستان قریب 2383 نفر و مرکز آن همان باب انار می باشد. توابع آن از هفت آبادی به شرح زیر تشکیل یافته است.

توابع گوکان

علما و دانشمندان خفر

آن چه از قرائن و نوشته های مورخین قدیم بر می آید، خفر مهد علمای بزرگی بوده که نام عده ای از آنان در کتب تاریخی و علمی بر جای مانده، و امروزه باعث افتخار این ناحیه است. حال چه عواملی در پرورش این قبیل افراد مؤثر بوده معلوم نیست، قدر مسلم اینست که با قدمت تاریخی شهر خفر، و شاید آب و هوا و محتملاً موقعیت جغرافیایی آن، باعث گردیده که فرزندانی نامی در دامان خود بپروراند.

متأسفانه از فضلائی که در این کتاب از آنان نام برده شده، اطلاعات جامعی درباره ی زندگی و خصوصیاتشان در دسترس نیست و نگارنده تا آن جا که مقدور بوده از کتبی که در اختیار داشته حداکثر استفاده را نموده و تذکره مختصری از آنان گرد آورده ام که ذیلاً درج می گردد.

یاقوت حموی در معجم البلدان می نویسد علمای زیادی منسوب به خفر می باشند
ز جمله:

فضل بن حماد الخبری صاحب المسند الکبیر- که سعید بن ابی مریم و سعید بن غفیره از وی نام برده اند.

ابوالعباس فضل بن یحیی بن ابراهیم الخبری- دختر زاده ی فضل بن حماد ابوحکیم. آثار وی عبارتست از کتابی در فرایض به نام «التلخیص» و همچنین کتاب دیگری که در همین موضوع تصنیف نموده است.

حسن بن الحسین بن علی بن محمد- ملقب به خفری، در شیراز پرورش
یافته است.

عبداله بن ابراهیم الخبری- یکی از ادبا بوده و جد مادری محمد بن ناصر السلامی بوده است. یاقوت نام این دو نفر را از قول ابن طاهر ذکر می کند.

دیگر از علمای خفر که در شیراز نامه ابوالعباس احمد بن ابی الخیر، از آنان نامی برده شده عبارتند از:

ابومحمد الحسن بن الحسین بن علی بن هشام خفری- عالی متورع و دانشمند بوده و کتبی چند تصنیف نموده است و کتاب «عیون التفسیر» از جمله مصنفات اوست. ابومحمد در جامع شیراز منصب وعظ و تذکر داشته و پس از وی برادرش شیخ
ابوبکر الخفری قائم مقام وی گشته و پس از او پسرش ابوالقاسم بن ابی محمد، گویا
فرمانده ی قشون بوده و جوقه مشهور به غازیان، زیر نظر وی اداره می شده است. برادرش ابوسعد بعد از او قائم مقام عم و پدر گردیده است. وفات ابومحمد الحسن در سال 426 قمری در محلت بال رود بوده و قبر وی مشهور به خفری در آنجاست.

در کتاب هزار مزار نیز از چند عالم خفری نام برده شد از آن جمله:

فقیه نورالدین خفری- یکی از فقها و پارسایان راه خدا بوده که در شیراز می زیسته و به ارشاد خلایق می پرداخته است. وفات وی در شیراز در سال سیصدو اند بوده و در نزدیک مدرسه ی سادات، در خاکستان مشهور به شیرویه (جایگاه این قبرستان در شیراز به طور تحقیق معلوم نیست) مدفون است.

حاج قوام الدین حیدر- فرزند فقیه نورالدین فوق الذکر و یکی از صوفیان مشهور بوده، مدت چند سال در کعبه مجاور گشته و مسافرتی به شام نموده و با مشایخ بزرگ
آن جا مصاحبه داشته است. کتابی چند تصنیف نموده است و در شیراز فوت کرده و جنب قبر پدر خود مدفون است.

شیخ محمود خبری- یکی از فقها و زهاد و مدرسین بوده که بشیر از آمد و اتابک مظفرالدین سعد بن زنگی به وی ایمان داشت، و بقعه و مدرسه ای به اصرار، به او واگذار نمود و چند سال در آن جا به تدریس پرداخت. شیخ از اموال حکام، قضا نمی ستد چنان که نان از شهر خود می خورد و از نان های شیراز تناول نمی کرد و می گفت «من از آن ها نیستم که ترک حلال موروث کنند و افطار به طعامی کنند که ندانند از کجاست و چه چیز صرف کرده اند.» شیخ ابوالحسن گردویه که یکی از مشایخ شیراز بود و مؤلف چندین کتاب در حدیث و تفسیر و فقه و ادبیات (متوفی در 606 هجری قمری و مدفون در دارالسلم) هفته ای یک بار نزد وی می آمد و در میان ایشان اسرار معرفت بود. مرحوم شیخ محمود در سال 614 هجری وفات کرد و در اعالی قبرستان مصلی شیراز (از قربانگاه تا مشهد حضرت علی بن حمزه را قبرستان مصلی می گفته اند) مدفون است.

علامه خفری- مولانا شمس الدین محمد بن احمد الخفری مشهور به علامه خفری در تذکره ها اکثراً او را به نام «خفری» و یا «فاضل خفری» یاد کرده اند. به طوری که صاحب کتاب روضات الجنان می نویسد از شاگردان امیر صدرالدین محمد دشتکی شیرازی بود و مشهور است که شاه اسمعیل صفوی دستور داد که خطبه خوانان بر منابر مدایح آل محمد بخوانند و از خلفای ناحق تبری نمایند. چون خطیب در مسجد جامع عتیق شیراز بدان منوال بخواند، داماد علامه که شخصی متصب در مذهب بود با کمال فزع از مسجد به در آمد و خدمت علامه رسید و واقعه را بازگفت. مولانا در جواب گفت: «این جماعت از اجلاف عرب بودند اگر تو هم تبری کنی دور نباشد». باز در کتاب مزبور نوشته شده:

به فرمان شاه اسمعیل، علمای سنت و جماعت از فتوا و مسئله گوئی باز داشته و در هر شهری عالمی اثنی عشری برگماشتند. مرحوم علامه که تازه مذهب اثنی عشری را قبول کرده بود و از مسائل آن اطلاعی نداشت در شهر کاشان رطل اقامت انداخت و مردمان کاشان، مسائل مذهبی را از او پرسیده و جوابی بر طبق سلیقه و عقل خود به آن ها باز
می داد. چون شیخ علی کرکی جبل عاملی که مجتهد وقت بود به کاشان رسید و از مسائل و جواب های علامه مطلع شد، همه را مطابق با فتاوی علماء شیعه، یا جانب اقوی از مواضع خلاف، یافت.

اتلال خفر

همان طور که قبلاً اشاره شد خفر یکی از شهرستان های بسیار قدیمی فارس بوده و قدمت آن طبق الواح  گلی تخت جمشید به بیش از 2500 سال می رسد. بنابراین اگر
کاوش هائی در این منطقه به عمل آید مسلماً از زیر اتلال و زمین های این ناحیه آثاری کشف خواهد شد. در سال های اخیر، از طرف اداره باستان شناسی اتلال موجوده در سمت جنوب شهر خفر (اتلاق کلمه شهر به این آبادی خود مؤید آن است که در قدیم شهر بزرگی بوده است) در کنار جاده شیراز به جهرم، به علت پیدا شدن بعضی آثار و افزارهای قدیمی از زیر آن ها، محصور شده است تا در موقع مناسب اقدام به حفریات لازمه در آن ها بشود.

قبر جاماسب- در قسمت شرقی ده «کراده» که در شش کیلومتری جنوب غربی شهر خفر واقع است، بر روی تغیه ی کوهی بنائی وجود دارد که بین اهالی به نام قبر جاماسب مشهور است. ساختمان مزبور به شکل مکعب مستطیل بی روزنه ای است که از گچ و سنگ تراشیده بنا شده و بر روی سطح فوقانی آن، گنبد مدور بسیار کوتاهی ساخته اند. اضلاع قاعده به طول شش متر و ارتفاع بنا قریب 5 متر و ربع می باشد. ضلع شرقی و غربی این بقعه به مرور ایام خراب شده و بر سنگ های قسمت بالای آن با خطی میانه ثلث و کوفی عبارتی به شرح زیر منقور بوده است: (متأسفانه این کتیبه نیز فعلاً فروریخته است.)